آیت‌الله منتظری

شرح نهج البلاغه عبده می‎نویسد: این عبارات مربوط به مردم زمان جاهلیت و مردم قبل از بعثت پیامبراکرم (ص) می‎باشد. به نظر ما نمی توان گفت که حضرت تنها اشاره به مردم زمان جاهلیت دارند، بلکه ممکن است کلی باشد و شامل همه گروههایی شود که از حق و حقیقت دور می‎شوند. کسانی که در کفر و شرک و گناه غوطه ور می‎شوند، خداوند بتدریج آنان را به حال خود رها می‎کند تا به حسابشان در قیامت رسیدگی کند. در مقابل، کسانی که امید نجات برای آنان وجود دارد، خداوند بتدریج به آنان توفیق بیشتری عنایت فرموده و شرایطی برای آنان فراهم می‎کند تا از خواب بیدار شوند.

دو آیه در قرآن وجود دارد که درباره این موضوع سخن می‎گوید:

1 - آیه اول در سوره اعراف است که می‎فرماید: (والذین کذبوا بآیاتنا سنستدرجهم من حیث لا یعلمون ) کفایة الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب، ص 458. "آنان که نشانه های ما را تکذیب کرده اند از جایی که ندانند آنها را پله پله فرو می‎کشانیم."

گروهی که نسبت به خدا و دستورات او با انکار برخورد کرده و از حق و حقیقت جدا شدند، خداوند به صورتی که خود آنان متوجه نیستند و نمی دانند آنان را درجه درجه به سقوط می‎کشاند. البته خداوند کسی را به سقوط دچار نمی کند بلکه این سقوط و گرفتاری نتیجه قطع ارتباط با خدا و انجام گناهان توسط آنان می‎باشد. این که می‎فرماید: (من حیث لا یعلمون ) : "از جایی که خود نمی دانند و توجه ندارند" گاه به این صورت است که خداوند وضع رفاه و یا وضع اقتصادیشان را بهتر می‎نماید و آنان تصور می‎کنند که چون اعتقاد به خدا و دین ندارند و یا در اعمال و رفتار خود موازین شرعی و اخلاقی را رعایت نمی کنند وضع اقتصادیشان بهتر شده است و باز تصور می‎کنند وضع بد اقتصادی و رفاهی مسلمانان به خاطر دینشان