انحراف راست روی و چپ روی
"و أخذوا یمینا و شمالا: ظعنا فی مسالک الغی، و ترکا لمذاهب الرشد"
( و راههای راست و چپ را گرفتند: در سیر در راههای گمراهی، و رها کردن راههای رشد و هدایت.)
در نهج البلاغه فیض الاسلام و عبده و تعدادی دیگر به جای کلمه "ظعنا"، "طعنا" آمده است که غلط میباشد؛ و صحیح آن "ظعنا" است که به قول بعضی مصدر فعل محذوف میباشد؛ یعنی: "ظعنوا ظعنا". البته احتمال دارد که مصدر به جای حال باشد؛ به معنای "ظاعنین"؛ یعنی در حالی که سیر میکنند.
"غی" نیز در اصل "غوی" بوده که "واو" در "یاء" ادغام شده است.
در خطبه شانزده نهج البلاغه حضرت فرمود: "الیمین و الشمال مضلة ، و الطریق الوسطی هی الجادة": "راست و چپ گمراهی است، و جاده و راه خوب راه وسط میباشد."
راست روی و چپ روی هر دو اشتباه است و انسان باید در رفتار و اخلاق و کردار در حد وسط باشد. افراط و تفریط در کارها صحیح نیست. افراط به معنای زیاده روی، و تفریط به معنای کوتاهی کردن است، و هر دو اشتباه میباشد. در مسائل و صفات اخلاقی نیز میگویند انسان باید تعادل خود را حفظ کند و از افراط و تفریط بپرهیزد. به عنوان مثال در خوردن انسان نباید پرخوری کند و نباید هم بر اثر کم خوری خود را بیمار و رنجور نماید. در فهم و شعور هم فطانت و زیرکی مطلوب است. جربزه که همان جهش زیاد ذهن است چندان مطلوب نمی باشد و کودنی و نادانی نیز خوب نیست؛ برای این که خوب نبودن کودنی معلوم است و خوب نبودن جربزه هم به این است که انسان ناگهان تصمیم میگیرد و به دنبالش حرکت میکند، در صورتی که باید مقدمات کار را فراهم کند و عواقب و نتایج آن را کاملا بررسی نماید. صفت دیگری