آیت‌الله منتظری

در عبارت: "خفف عن الجهلة" نیز چند احتمال وجود دارد. به این معنا که اگر جمله قبل را "حمل" خواندیم اینجا هم "خفف" می‎خوانیم. در این فرض "رب رحیم و دین قویم و امام علیم" هم که پس از آن آمده است به قبل آن ارتباط پیدا می‎کند و با هم تلازم خواهند داشت؛ و معنا چنین می‎شود: پروردگاری که رحیم است و دینی که محکم می‎باشد و امامی که داناست، نسبت به نادانان تخفیف قائل شده اند.

حال اگر عبارت: "خفف عن الجهلة" باشد در برابر "حمل" است. یعنی: نسبت به نادانان تخفیف داده شده است.

"رب رحیم، و دین قویم، و امام علیم"

( پروردگاری که رحیم است، و دینی که استوار است، و پیشوایی که داناست.)

عرض کردیم که اگر عبارت قبل "خفف" باشد، "رب رحیم و..." فاعل "خفف" می‎باشد. به این معنا که خداوندی که رحیم است، برای جاهل - مخصوصا جاهل قاصر - تخفیف قائل شده است؛ و همچنین دینی که استوار می‎باشد، بین عالم و جاهل تفاوت می‎گذارد؛ و نیز پیشوای دانا، جاهل را مستحق تخفیف می‎داند.

و اگر در آنجا "خفف" خواندیم، عبارت "رب رحیم و..." به طور جدا معنا می‎گردد و نسبت به جملات قبلی بی ارتباط می‎شود.

به نظر می‎رسد این جمله فاعل "حمل" و "خفف" باشد. یعنی پروردگاری که رحیم است، رحمتش اقتضا دارد که بین دانا و نادان تفاوت بگذارد؛ و دین استوار و محکم و نیز امام دانا، بین عالم و جاهل تفاوت می‎گذارند و نسبت به نادان تخفیف قائل می‎شوند.