آیت‌الله منتظری

برپا دارید و از حق فرار نکنید. بنابراین جمله: "ما لم تشردوا" مطلب جدیدی نمی شود. بلکه این طور معنا می‎دهد که از آن دو حقی که گفتیم فرار نکنید تا مذمت و نکوهشی در مورد شما روا نباشد.

تناسب دستورات دینی با قدرت افراد

"حمل کل امری منکم مجهوده، و خفف عن الجهلة"

( هر فردی از شما به اندازه طاقت و توانایی اش بار بر دوش کشد، و بر نادانان آسان گیرد)

"مجهود" به معنای اندازه ای است که مورد تلاش و کوشش است.

این عبارت را به صورت "حمل"، "حمل" و "حمل" خوانده اند؛ بنابراین سه احتمال در آن هست:

1 - اگر "حمل" باشد، خبر در مقام انشاء است و معنایش چنین می‎شود: به دوش بکشد هر فردی از شما به اندازه ای که تحمل آن را دارد. این احتمال در حقیقت اشاره دارد به آیه شریفه: (لایکلف الله نفسا الا وسعها) "فالله" در بعضی نسخه ها مفتوح آمده است بنابر تقدیر فعل محذوف که منهاج البراعة این نقل را بهتر می‎داند؛ و در بعضی نسخه ها به رفع خوانده شده است بنا بر مبتدا و خبر، و همچنین "محمدا". ر.ک : منهاج البراعة، ج 9، ص 114؛ و شرح نهج البلاغه ابن أبی الحدید، ج 9، ص 120. "خداوند به هیچ کس تکلیفی بار نمی کند مگر به اندازه توانایی اش." به تعبیر دیگر هر فرد از شما به همان اندازه که می‎تواند تلاش و کوشش نماید.

2 - معنای احتمال دوم که "حمل" باشد این می‎شود: خداوند به هر فردی، مقدار توان و تحملش را بر او تحمیل کرده است. در این احتمال ضمیر "حمل" به خداوند برمی گردد.

3 - در احتمال سوم که "حمل" باشد "کل" را مرفوع می‎خوانیم و معنا چنین می‎شود: به هر فردی از شما به اندازه توان و تحمل خودش از جانب خدا تحمیل شده است.