آیت‌الله منتظری

احیانا تعبیر به تدبیر می‎گردد. آیه شریفه می‎فرماید: (یدبر الامر من السماء الی الارض ) دعائم الاسلام، ج 2، ص 531، حدیث 1886. البته تمام این خطبه را با ذکر سند و اضافاتی که در نهج البلاغه نیامده است، سبط ابن جوزی در کتاب تذکرة الخواص، صفحه 115 نقل کرده است. از تفاوتهای این نقل با نهج البلاغه و ذکر سند خطبه معلوم می‎شود که سبط ابن جوزی این خطبه را از منبع دیگری غیر از نهج البلاغه نقل کرده است. "خداوند امر و کار خود را از آسمان به زمین تدبیر می‎کند."

پس هم ایجاد و هم دوام و بقا، یا به تعبیر دیگر هم خلقت موجودات و هم تدبیر آنها به دست خداوند و به اختیار و قدرت اوست. و آنچه را هم به ما انسانها می‎بخشد، به عنوان امانت است که پس از مدتی آنها را می‎گیرد. اگر مثلا به شما فرزندی عطا کرد امانت الهی است در دست شما، و اگر آن را گرفت باز هم امانت خود را گرفته است؛ و در هر دو حال باید ستایش خدا را کرده و شکرگزار او باشیم.

ستودگی خداوند در همه احوال

"و علی ما أبلی و ابتلی"

( و بر آنچه نعمت داد و آزمود.)

اصل "بلا" به معنای اختبار، آزمایش و امتحان است. البته آزمایش الهی هم با نعمت ها انجام می‎گیرد و هم با از دست رفتن نعمت ها؛ به تعبیر دیگر هم با چیزهای خوب انسان مورد آزمایش واقع می‎شود و هم با چیزهایی که به نظر ما بد و ناگوار است. بنابراین فردی را ثروتمند می‎کند و آزمایش و امتحان او در همین ثروت است، و دیگری را دچار فقر و گرفتاری می‎کند و به این وسیله او را آزمایش می‎نماید.

نکته دیگر این که "ابلاء" و "ابتلاء" هر دو از نظر ریشه و اصل یکی هستند ولی معمولا "ابلاء" که از باب افعال است در مورد نعمت ها به کار برده می‎شود. به عنوان نمونه قرآن کریم می‎فرماید: (و لیبلی المؤمنین منه بلاء حسنا) شرح منظومه (قسمت منطق)، ص 121 (= ج 1، ص 373، چاپ جدید 5 جلدی). "تا خداوند مؤمنان را از جانب خویش نعمت دهد نعمتی نیکو." "ابتلاء" هم معمولا در مورد گرفتاری ها و سختی ها به کار برده می‎شود.