آیت‌الله منتظری

در مورد خلقت جهان و وابستگی مخلوقات به خداوند باید توجه داشته باشیم که فاعلیت و خالقیت خداوند نسبت به موجودات، مانند فاعلیت طبیعی یعنی فاعلیت حرکت نیست که خداوند تنها اشیاء را حرکت داده و آنها را به نوعی با هم پیوند دهد و یک هیئت جدیدی را پدید آورد. بلکه خداوند به وجود آورنده موجودات جهان از کتم عدم و نگهدارنده آنها می‎باشد. به تعبیر دیگر نظام وجود از جهت حدوث و بقا وابسته به حق تعالی است. خالق بودن خداوند، مانند ساخته شدن یک ساختمان توسط بنا نیست. برای این که بنا فاعل طبیعی و در حقیقت فاعل حرکت است. به این معنا که بنا تنها آجر و سنگ و گچ و دیگر مصالح ساختمانی را از جایی به جای دیگری بر اساس نظمی که در ذهن خود دارد منتقل می‎کند و بعد هم آن را رها می‎کند و ساختمان بعد از کار او تا مدتی دوام می‎آورد؛ پس در حقیقت بنا فاعل ساختمان یعنی ایجاد کننده و به پا دارنده آن نیست بلکه او تنها فاعل حرکت می‎باشد؛ در صورتی که فاعلیت خداوند فاعلیت الهی است. یعنی این جهان را از عدم به وجود می‎آورد و بعد هم نگهداری و تدبیر می‎کند. به فرمایش مرحوم ملا هادی سبزواری: "صفحات الاعیان عندالله کصفحات الاذهان عندنا"کافی، ج 1، ص 53، حدیث 14؛ بصائر الدرجات، صفار، ص 299 تا 301، باب فی الائمة ... لا یقولون برأیهم. "اوراق کتاب نظام آفرینش و موجودات خارجی در پیشگاه خداوند، همانند اوراق کتاب ذهن ما نسبت به ما می‎باشند."

بنابراین - بدون تشبیه - همان طور که شما در اینجا نشسته اید و یکدفعه مثلا یک گنبد و بارگاه در ذهن خود تصور می‎کنید که حدوث و ایجاد و نیز بقای آن گنبد و بارگاه ذهنی وابسته به توجه و عنایت شماست، نظام عالم از آسمان و زمین و انسانها گرفته تا کهکشانها همه نسبتشان با خدا به این صورت است؛ به این معنا که با عنایت خداوند موجود می‎شوند و با عنایت او به بقای خود ادامه می‎دهند و با سلب توجه و عنایت خداوند نابود می‎گردند. البته از عنایت خداوند نسبت به حدوث و پیدایش موجودات، تعبیر به ایجاد و خلقت می‎شود؛ ولی از عنایت او نسبت به بقای آنها،