آیت‌الله منتظری

"أماد" از ماده "مید" یعنی حرکت می‎دهد و به جنبش در می‎آورد. "رج" نیز فعل متعدی است که به معنای به لرزه درآوردن می‎باشد؛ مجهول آن "رج" می‎باشد که در آیه شریفه قرآن هم آمده است: (اذا رجت الارض رجا) سوره زمر (39)، آیه 42؛ ر.ک : درس 176 که درباره این آیه توضیح بیشتری داده شده است. "آنگاه که زمین به شدت به لرزه درآید لرزیدنی." در عبارت حضرت "أرج" که باب افعال آن می‎باشد آمده است.

از نظر ترکیبی و نحوی "أماد" جزای "اذا" در عبارت پیشین است. یعنی هنگامی که آن دستور خدایی مبنی بر این که قیامت برپا شود زمانش فرا رسید "أماد السماء و فطرها": خداوند آسمان را می‎لرزاند و می‎شکافد "و أرج الارض و أرجفها": و زمین را می‎لرزاند و آن را متزلزل می‎کند. نظام عالم طبیعت به طور کلی به هم می‎خورد.

در آیات زیادی از قرآن درهم ریخته شدن نظام طبیعت برای برپایی قیامت، به صورتهای گوناگونی ذکر شده است که بعضی از آنها عبارتند از:

1 - (اذا رجت الارض رجا) سنن ترمذی، ج 4، ص 55؛ معجم الاوسط، طبرانی، ج 8، ص 273؛ و نظیر این سخن از امام علی (ع) نیز نقل شده است؛ ر. ک : تاریخ دمشق، ابن عساکر، ج 42، ص 496 و 497؛ شرح نهج البلاغه، ابن أبی الحدید، ج 6، ص 69؛ و در منابع حدیثی شیعه هم نظیر این سخن از امام علی بن الحسین و امام جعفر الصادق 8 نقل شده است؛ ر.ک : کافی، ج 3، ص 242، حدیث 2؛ خصال صدوق، ص 119، حدیث 1. "آنگاه که زمین به جنبشی سخت جنبانده شود."

2 - (اذا زلزلت الارض زلزالها) سوره واقعه (56)، آیه 4. "آنگاه که زمین به سختی جنبانده شود." در این دو آیه درباره زلزله و جنبش زمین سخن گفته شده است.

3 - (یوم نطوی السماء کطی السجل للکتب ) همان. "روزی که آسمان را چون طومار نوشته ها درهم می‎پیچیم."

این آیه شریفه درباره درهم پیچیده شدن آسمان پیش از قیامت است.

4 - (اذا الشمس کورت ‏ و اذا النجوم انکدرت ) سوره زلزال (99)، آیه 1. "آنگاه که خورشید به هم درپیچد، و آنگاه که ستارگان تیره شوند."

این آیات و آیات پس از آن، از درهم ریخته شدن و دگرگونی خورشید و ستارگان و کوهها و... سخن می‎گوید.