آیت‌الله منتظری

چه بسا که بعدا هم توبه می‎کنند، بنابراین نباید آنان را از جامعه طرد کرد و یا منزوی ساخت. به عنوان مثال در زمان رژیم گذشته کسانی بودند که در شرایطی خاص و در یک جایی به شاه یک خیرمقدمی گفته بودند و حالا هم پشیمان هستند و چه بسا که این خیرمقدم آنها نیز در آن شرایط خاص اجباری بوده و چاره ای نداشته اند، با این همه پس از گذشت سالها هنوز او را رها نمی کنند و تا آخر عمر او را از دانشگاه و کار و از همه چیز محروم می‎نمایند. یا مثلا دانشجویی جوان بوده و در جایی یک گناه یا اشتباهی انجام داده و با این که احیانا توبه کرده است او را از بسیاری کارها محروم می‎کنند. در صورتی که این محروم کردنها کار غلطی است. پیامبراکرم (ص) عملا این گونه افراد را از جرگه مسلمانان خارج نمی ساخت و گناه شخص را گرچه موجب حد هم می‎شده است حد آن را جاری می‎فرموده ولی آن را موجب سقوط حقوق شهروندی و حقوق اسلامی او نمی دانست. عبارت خطبه را تا اینجا خواندیم:

خوارج، بدترین مردم

"ثم أنتم شرار الناس و من رمی به الشیطان مرامیه و ضرب به تیهه"

( پس شما بدترین مردم و کسی هستید که شیطان او را به پرتگاههای خود پرت کرده و به سرگردانی خود سیر داده است.)

"مرامی" جمع "مرمی" به معنای محل رمی یا محل پرت کردن است. "ضرب" گاهی در معنای سیر و حرکت دادن استعمال می‎شود و در اینجا به همین معناست. "تیه" هم به معنای تحیر و سرگردانی است، و به بیابان نیز که "تیه" گفته می‎شود برای این است که بیابان باعث تحیر و سرگردانی می‎شود.

معلوم می‎شود حضرت از دست خوارج و بعضی از اصحاب خود به شدت ناراحت است، به همین لحاظ می‎فرماید: شما بدترین مردمید، و از جمله کسانی