آیت‌الله منتظری

"منه"

( بخش دیگری از کلام امام (ع"

به نظر می‎رسد که این بخش از سخنان امام مربوط به این خطبه نباشد، چرا که با فرازهای پیشین همخوانی ندارد. همچنین در نسخه خطی نهج البلاغه و نیز در شرح ابن أبی الحدید و ابن میثم، جدا از این خطبه و به صورت مستقل آمده است.شرح ابن أبی الحدید، ج 7، ص 304، خطبه شماره 123؛ شرح ابن میثم بحرانی، ج 3، ص 121، خطبه شماره 121. علاوه بر اینها در منابع قدیمی تری مثل الغارات ثقفی الغارات، ج 2، ص 512. و ارشاد شیخ مفیدارشاد، ج 1، ص 274. این سخنان در ضمن خطبه ای دیگر آمده که مربوط است به سالهای آخر حکومت امیرالمؤمنین (ع)، که در آن از سستی و ضعف مردم کوفه ابراز ناراحتی و گلایه می‎کنند و به آنها درباره آینده بدی که ناشی از رفتار آنهاست هشدار می‎دهند.

توبیخ و سرزنش اصحاب

"و کأنی أنظر الیکم تکشون کشیش الضباب، لا تاخذون حقا و لا تمنعون ضیما"

( و گویا من شما را می‎بینم که مانند خش خش سوسمارها هنگام ازدحام با هم خش خش می‎کنید، نه حقی را می‎گیرید و نه ظلمی را جلوگیری می‎نمایید.) "ضباب" جمع "ضبة" به معنای سوسمار، و "کشیش" به معنای خش خش است. سوسمارها، مارها، موشها و حتی انسانها به هنگام فرار دسته جمعی بدن یا پوست های آنها به همدیگر برخورد می‎کند و ایجاد سروصدا می‎نماید. این صدای برخورد پوست سوسمارها و بعضی حیوانات دیگر به صورت خش خش است که به آن "کشیش" گفته می‎شود. البته در این فرارهای گروهی به لحاظ این که با نظم فرار