آیت‌الله منتظری

انما" نیز یک قسمت دیگر است که سه بخش می‎شود و اینها با یکدیگر ارتباط ندارند.

ما عرض کردیم که ارتباط دارند، و چگونگی ارتباط داشتن آنها را نیز بیان کردیم و توضیح دادیم که عبارت "و لکنا انما" تا پایان خطبه درباره معاویه و سپاه او می‎باشد که بالاخره ما گرفتار جنگ با مسلمانان شدیم و جنگ با مسلمانان با جنگ هایی که در زمان پیامبر داشتیم متفاوت است.

البته یکی از آقایان حاضر در جلسه اصرار دارند که فراز آخر خطبه، مخصوصا به قرینه عبارت "یلم الله بها شعثنا و نتدانی بها الی البقیة فیما بیننا" مربوط به خود خوارج است. برای این که حضرت این خطبه را در بین آنان ایراد کردند و می‎خواستند از جنگ نهروان جلوگیری و گروه خوارج را به خود جذب نمایند. برای همین است که می‎فرماید: ما به هر وسیله ای متوسل می‎شویم تا به مشترکات بین خود نزدیک شده و از اختلافات کم کنیم. این احتمال در عبارت وجود دارد و ممکن است حرف ایشان صحیح باشد. ولی بر خلاف نظر ابن أبی الحدید معتقدم عبارات و فرازهای این خطبه با هم مربوط، و همه آنها به داستان جنگ صفین و حکمیت مرتبط است. شاهد ادعای اینجانب خطبه 55 نهج البلاغه است که حضرت در جواب اعتراض به خود که چرا شروع جنگ با معاویه را به تأخیر می‎اندازید آن را ایراد فرمودند. این خطبه را در اینجا به طور مختصر و به عنوان قرینه و شاهد مرور می‎کنیم.

استشهادی از دیگر کلام امام (ع) (مروری بر خطبه 55}

"و من کلام له (ع) و قد استبطأ أصحابه اذنه لهم فی القتال بصفین"

"و از سخنان آن حضرت (ع) است هنگامی که یارانش اجازه او را برای شروع جنگ در صفین کند شمردند."