آیت‌الله منتظری

سخنان مقدماتی امام (ع) با خوارج

"و من کلام له (ع) قاله للخوارج، و قد خرج الی معسکرهم و هم مقیمون علی انکار الحکومة"

( و از سخنان آن حضرت است که آن را برای خوارج فرموده است، در حالی که به لشکرگاه آنها رفته بود و آنان بر انکار حکمیت پایداری می‎کردند.)

"معسکر" به معنای لشکرگاه است. البته این کلمه هم اسم مفعول است و هم اسم زمان و مکان. برای این که اسم مکان و اسم زمان افعال مزید فیه و یا رباعی مجرد، بر وزن اسم مفعول آنها می‎باشد. در اینجا "معسکر" اسم مکان است.

ظاهر عبارت "و من کلام له (ع)" که پیش از متن خطبه آمده است حاکی از تقطیع و انتخاب بخش هایی از سخنان حضرت می‎باشد، و سید رضی همه خطبه را نیاورده است؛ و به نظر ابن أبی الحدید این خطبه سه قسمت مجزا و مستقل است که با یکدیگر ارتباطی ندارند. بنای کار سید رضی بر این بوده که فقط قسمت هایی که از نظر فصاحت و بلاغت جاذبه داشته آورده است. و اگر سه قسمت بود مرحوم سید رضی آن را با "منها" یا "منه" از یکدیگر مشخص و معین می‎کرد. از این رو به نظر من سه دسته نیست و عبارات این خطبه به همدیگر مربوط است؛ حتی ظاهر عبارات نیز مرتبط هستند. ولی ابن أبی الحدید آن را به سه بخش مجزا تقسیم کرده و با قاطعیت گفته سه قسمت اند و با هم بی ارتباط هستند. در جای خودش سخن ابن أبی الحدید را بیان می‎کنیم و به نقد آن می‎پردازیم. تعجب از این است که شارحان نهج البلاغه سخن ابن أبی الحدید را رد نکرده اند.

این خطبه را حضرت برای خوارج یعنی کسانی که از تحت ولایت و امامت خارج شده اند ایراد فرموده است؛ هنگامی که به لشکرگاه آنان رفته بود و آنان همچنان بر غلط بودن حکمیت پایداری می‎کردند و به حضرت می‎گفتند چرا شما حکمیت را پذیرفتید.