آیت‌الله منتظری

ما در پایان خطبه بعضی عبارات او را می‎خوانیم.

البته عبارتهای خطبه ای که در عقد الفرید نقل شده با آنچه در نهج البلاغه آمده تا اندازه ای متفاوت است. بنابراین دقیقا نمی دانیم حضرت امیر(ع) دو خطبه خوانده اند که بیشتر آنها مشابه می‎باشد یا این که یک خطبه بوده ولی بر اثر نقل به معنا برخی عبارات متفاوت شده است. آنچه قطعی به نظر می‎رسد این است که مؤلف عقد الفرید قبل از سید رضی می‎زیسته و معاصر کلینی بوده است؛ و سید رضی این خطبه را از او نقل نکرده و از جای دیگری گرفته است.

حرکت کاروان هستی به سوی خداوند

"أنت الابد فلا أمد لک ، و أنت المنتهی فلا محیص عنک ، و أنت الموعد فلا منجی منک الا الیک"

( تو همیشه هستی پس مدت و پایانی برای تو نیست، و تو منتها و پایان [ هر چیز] می‎باشی پس از تو گریزی نیست، و تویی وعده گاه [ موجودات ] پس محل نجاتی از تو نیست مگر به سوی تو.)

"امد" به معنای نهایت و پایان، و هم به معنای مدت و زمان است. عبارت "فلا منجی منک" در برخی نسخه ها "فلا منجی منک" آمده است؛ ولی به نظر می‎رسد که همان "فلا منجی منک" مناسب تر باشد.همچنین در برخی نسخه ها به جای "فلا أمد...، فلامحیص... و فلامنجی..." بدون فاء یعنی: "لا أمد...، لامحیص... و لامنجی..." آمده است.

نداشتن أمد یعنی مدت و زمان را برای خدا با سه لحاظ و اصطلاح بیان می‎کنند:

الف - ازلی: اگر چیزی ابتدا و آغاز زمانی نداشته باشد آن را "ازلی" می‎نامند.

ب - ابدی: اگر چیزی پایان نداشته باشد آن را "ابدی" می‎نامند.

ج - سرمدی: چیزی که نه آغاز داشته باشد و نه پایان، به آن "سرمدی" گفته می‎شود.