زمان ایراد خطبه و منابع آن
ابن أبی الحدید میگوید این خطبه پس از جنگ جمل ایراد شده است.سوره ابراهیم (14)، آیات 44 و 45. در جنگ جمل اصحاب امیرالمؤمنین (ع) خوب فداکاری کردند، با آن که جنگ جمل در برابر افراد مهمی چون عایشه و طلحه و زبیر بود. عایشه در آن زمان بین مسلمانان موقعیت ویژه و ممتازی داشت و همه او را به عنوان زن پیامبر و دختر ابوبکر و ام المؤمنین میشناختند. بنابراین کسانی که حاضر شدند در آن شرایط در برابر عایشه مبارزه و به طرفداری از حضرت علی (ع) فداکاری کنند کارشان بسیار با ارزش است. در جنگ جمل و مدتی پس از آن، حضرت علی (ع) هنوز نامردی و بی وفایی بعضی اصحاب خود را مشاهده نکرده بود. در جنگ صفین و پس از آن بود که اصحاب عوض شدند و بی وفایی ها و اختلافات گسترش یافت.
این خطبه در "تاریخ طبری" و "الامامة والسیاسة" ابن قتیبة با تفصیل بیشتری آمده است.شرح ابن أبی الحدید، ج 7، ص 284؛ و به دنبال این مطلب آورده است که مدائنی و واقدی هر دو، این خطبه را در کتاب "الجمل" خود نقل کرده اند. البته این دو کتاب اکنون در دست نیست و اثری از آن به دست ما نرسیده ولی تا قرن هفتم هجری وجود داشته و ابن أبی الحدید از این دو کتاب در شرح نهج البلاغه بسیار استفاده کرده است. ولی در این دو منبع، نقل شده که حضرت این سخنان را بعد از رسیدن خبر نتیجه حکمیت و در جمع لشکریانی که برای جنگ مجدد با معاویه تجهیز شده بودند ایراد کرده است. و با فرض صحت این نقل، معلوم میشود که حضرت این سخنان را در ستایش آن عده از یارانش بیان فرموده که به دعوت آن حضرت پاسخ داده و برای جنگ مجدد با معاویه آماده شده بودند.
.jpg)
