آیت‌الله منتظری

باخبر می‎شدید - هرگز در خانه نمی ماندید و در پی زندگی نبودید و بر سر و سینه زنان بیرون می‎رفتید؛ مانند هنگامی که خدای ناکرده زلزله می‎شود و مردم دیگر در خانه های خود نمی مانند و همه در خیابان و بیابان گریه و زاری می‎کنند و اساسا زندگی و کار و کاسبی و خانه و زن و بچه همه به هم می‎خورد.

دو احتمال در کلام حضرت

برخی از شراح این مسأله را مطرح کرده اند که آیا این فراز از خطبه درباره فتنه هایی است که پس از حضرت به وجود می‎آید و بر اثر آن مردم از خانه های خود خارج می‎شوند و به گریه و زاری می‎پردازند، یا مربوط به آخرت می‎شود و حضرت می‎خواهند از هول و هراسهایی که در قیامت وجود دارد سخن بگویند.

ابن أبی الحدید اساسا متعرض این بحث نشده است و نگفته که این فراز از خطبه مربوط به آخرت است یا مربوط به دنیا و فتنه های پس از آن حضرت؛ ولی ابن میثم متعرض بحث شده و گفته است که در اینجا دو احتمال وجود دارد:

الف - احتمال اول این است که فرمایش حضرت مربوط به دنیا باشد و حضرت درباره فتنه های پس از خود سخن می‎گویند. در حقیقت حضرت می‎فرمایند: من می‎دانم که پس از من فتنه هایی به وجود می‎آید و انسانها و حاکمان ستمگری می‎آیند و بر مردم مسلط می‎شوند که حقوق مردم را تضییع کرده و آنان را به قتل می‎رسانند؛ اگر این فتنه هایی را که پس از این می‎آید و من هم اکنون آنها را - به واسطه علم غیبی که دارم - مشاهده می‎کنم شما هم می‎دانستید، در این صورت هم اکنون به خیابانها می‎ریختید و در کوچه ها و خیابانها گریه و زاری سر داده و به سر و سینه خود می‎زدید و همه چیز خود را فراموش می‎کردید.

ابن میثم شاهد این مطلب را اواخر خطبه می‎داند که حضرت در آنجا به جریان حجاج بن یوسف اشاره می‎کنند. پس بر اساس احتمال اول حضرت ابتدا یک امر کلی