آیت‌الله منتظری

"بطاء" هم جمع "بطئ" و هم "بطیئة" که مؤنث است می‎باشد و به معنای کند و درنگ کننده است. "سراع" نیز جمع "سریع" است.

این نفوسی که ما داریم نسبت به انجام کارهای خوب و شایسته تنبلی کرده و سستی می‎کند، ولی وقتی قرار است به سراغ شهوات و کارهای ناشایسته برود با شتاب حرکت می‎کند. دو رکعت نماز صبح را که انسان می‎خواهد بخواند آن را با چه تأخیر و زحمتی به جا می‎آورد، ولی اگر قرار باشد به دنبال کارهایی برود که از آن نهی شده است با سرعت به سوی آن می‎شتابد. قرآن کریم نیز با توجه به این روحیه انسان از قول حضرت یوسف (ع) می‎فرماید: (و ما أبری نفسی ان النفس لا مارة بالسوء الا ما رحم ربی ) سوره یوسف (12)، آیه 53. "و من نفس خود را تبرئه نمی کنم؛ همانا نفس بسیار فرمان دهنده به بدی است، مگر آن که پروردگارم رحم کند."

حضرت می‎فرمایند: و از خداوند در برابر این نفوس کمک می‎طلبیم که نسبت به آنچه امر شده اند کندی می‎کنند و سستی نشان می‎دهند، و نسبت به انجام آنچه از آن بازداشته شده اند سریع و شتابان هستند.

خلاصه نفس انسان دارای این ویژگی هاست که با سرعت و شتاب به طرف معصیت می‎رود؛ ولی امر و فرمان خداوند را یا اطاعت نمی کند و یا با سستی و زحمت اطاعت می‎کند. از این رو باید از خداوند کمک خواست تا درمقابل نفس سرکش شکست نخوریم.

جهاد با نفس یا جهاد اکبر

آیه ای از آیات قرآن کریم را که ظاهرا مربوط به مبارزه و جهاد با کفار است بعضی از بزرگان تأویل و منطبق با جهاد با نفس کرده اند. خداوند متعال در این آیه شریفه می‎فرماید: