آیت‌الله منتظری

اراده و مشیت خداوند انجام می‎شود، و همان طور که حضرت امیر(ع) فرمودند: همه این درهم کوبیده شدنها ناشی از شکوه و بزرگی خداوند و به اراده او می‎باشد؛ ولی در عین حال منافات ندارد که این امور با یک شرایط مادی فراهم شود و پس از فراهم شدن آن شرایط، به طور طبیعی این حوادث و دگرگونی ها به وجود آید. حوادث مادی بر اساس یک سلسله علل مادی و برطبق یک جریان و نظم مادی به وجود می‎آیند و خداوند نیز کارها را با علل و اسباب آنها انجام می‎دهد. "أبی الله أن یجری الاشیاء الا بأسباب"سوره تکویر (81)، آیات 1 و 2. "خداوند ابا دارد که کارها را بدون علل و اسباب آنها به جریان اندازد." هر آنچه در عالم طبیعت محقق می‎شود از طرفی به خداوند نسبت داده می‎شود و از طرف دیگر بدون علل طبیعی و مادی انجام نمی شود و تحقق نمی یابد. به عنوان مثال آیه شریفه قرآن می‎فرماید: (هو الذی یصورکم فی الارحام کیف یشاء) سوره ابراهیم (14)، آیه 48. "اوست که شما را هر گونه که بخواهد در رحم ها صورتگری می‎کند." با این که خداوند انسان را در رحم می‎آفریند و مرد و زن بودن او را مشخص و معین می‎فرماید، ولی یک سلسله علل مادی هم لازم است که این نطفه پسر یا دختر شود و یا اصلا زنده بماند و به دنیا بیاید.

در مورد حادثه قیامت و تحولات و دگرگونی های آن هم با این که همه به اراده و مشیت خداوند انجام می‎شود ولی می‎توان گفت که شرایط مادی آن نیز باید تحقق پیدا کند تا مثلا کوهها از جا کنده شوند. به تعبیر دیگر همان طور که یک زلزله شدید به اراده و مشیت خدا به وجود می‎آید ولی شرایط مادی آن هم باید محقق شوند تا در گوشه ای از کره زمین زلزله شود، همین طور ممکن است به وجود آمدن حوادث و دگرگونی های بسیار بزرگی که بالاخره منجر به قیامت می‎شود در اثر علل و اسباب مادی و شرایط طبیعی برپایی قیامت باشد. مثلا همان گونه که با علم روز، اتم را می‎شکافند و منفجر می‎کنند و بر اثر آن حوادثی نظیر بمباران اتمی هیروشیما یا