همت ها هر چه بلند باشد و به افق های دوردست نظر داشته باشد، به خداوند نمی رسد. عقل و ادراک انسان هر چه قوی باشد به کنه ذات و صفات جمال و جلال الهی دست نمی یابد؛ هر چند عقل پیغمبراکرم (ص) باشد که عقل کل و اشرف مخلوقات است. چرا که خداوند موجودی غیرمتناهی است، ذات و صفات حق تعالی غیرمتناهی هستند، و هر موجودی جز خداوند متناهی است، و هیچ گاه متناهی نمی تواند بر غیرمتناهی احاطه پیدا کند.
ابن أبی الحدید در شرح جمله: "فتبارک الله" دو احتمال داده است:
1 - احتمال اول این که جمله دعایی باشد و معنایش این باشد که خیرش مدام و نعمت و احسانش زیاد باد.
2 - احتمال دوم این که جمله تمجیدیه باشد، یعنی جمله ای باشد در تمجید و توصیف خداوند؛ و معنا چنین باشد: خداوند در ذات و صفاتش بلندمرتبه تر از آن است که غیرش با او مقایسه شود.تعبیر "تبارک الله" در آیات قرآن هم به کار رفته است. مرحوم طبرسی در تفسیر مجمع البیان "تبارک" را به معنای "تعالی" گرفته و نوشته است: "تبارک الله أی تعالی بالوحدانیة فیما لم یزل و لایزال، فهو بمعنی تعالی بدوام الثبات، و قیل معناه تعالی عن صفات المخلوقین و المحدثین، و قیل تعالی بدوام البرکة" یعنی: "خداوند به این که از ازل بوده و تا ابد خواهد بود و تنها موجود ازلی و ابدی است بلندمرتبه است؛ و قولی است که منظور منزه بودن خداوند از صفات مخلوقات است که محدث هستند یعنی نبوده اند و بود شده اند؛ و قولی گفته خداوند به دوام برکت و این که برکتش همیشگی است برتر است." ر.ک : مجمع البیان، ج 4، ص 269.
به نظر میرسد احتمال اولی که ابن أبی الحدید مطرح کرده در اینجا درست نیست؛ زیرا اصلا امام (ع) در مقام دعا نیست؛ ممکن است در جایی "تبارک الله" در موضع دعا به کار رود اما اینجا در موضع دعا نیست. بنابراین کلام حضرت برای تمجید و ستایش خدای متعال است، و جمله بعدی که میفرماید: "الذی لایبلغه بعد الهمم" نیز با احتمال دوم سازگار است؛ زیرا حضرت در ابتدا تعالی و مرتبه والای
.jpg)
