صفحه ۹۸

زاب رودخانه ای میان موصل و اربیل است، و از آنجا که نبرد میان عبدالله بن علی بن عبدالله بن عباس و مروان بن محمد، آخرین خلیفه اموی در کنار آن رودخانه بوده به جنگ زاب معروف شده است. ابن أبی الحدید ذیل خطبه 104 نهج البلاغه به تفصیل درباره این جنگ و نحوه کشته شدن مروان توضیح داده است.همان، ص 151 تا 153.

"خطبه 94 - قسمت اول"

و من خطبة له علیه السلام:

"فتبارک الله الذی لایبلغه بعد الهمم، و لایناله حسن الفطن؛ ألا ول الذی لا غایة له فینتهی، و لا آخر له فینقضی."

این خطبه دارای سه بخش است: بخش اول درباره خدای سبحان است، بخش دوم درباره پیامبران (ع) و اوصاف ایشان است، و بخش سوم هم موعظه و پند است.

خدای دست نایافتنی

"فتبارک الله الذی لا یبلغه بعد الهمم"

( پس بلند مرتبه است خدایی که همت های بلند و دورنگر به او نمی رسد.)

"همم" جمع "همة" است و اضافه "بعد" به آن اضافه صفت به موصوف است، یعنی در اصل بوده: "الهمم البعیدة"؛ سپس "البعیدة" مقدم گشته و تبدیل به مصدر شده و الف و لامش حذف شده و به "الهمم" اضافه شده است. "لا یبلغه بعد الهمم" یعنی:

ناوبری کتاب