آیت‌الله منتظری

حضرت (ع) در ادامه به طور کلی به بیان ویژگی فتنه ها می‎پردازند:در کتاب الغارات (ج 1، ص 9) آمده است: در این هنگام مرد دیگری برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین برای ما از فتنه ها سخن بگو. سپس کلام حضرت را در جواب این مرد آورده است که با نقل نهج البلاغه کمی متفاوت است.

ویژگی ها و اوصاف فتنه ها

"ان الفتن اذا أقبلت شبهت، و اذا أدبرت نبهت"

( همانا فتنه ها وقتی که روی می‎آورند خود را شبیه حق نشان می‎دهند، و آنگاه که به سرآیند حقیقتشان را آشکار کنند.)

"فتن" جمع "فتنة" است. "شبهت" را می‎توان معلوم و مجهول خواند. اگر "شبهت" یعنی معلوم بخوانیم معنایش این است که فتنه ها وقتی روی می‎آورند خود را شبیه حق نشان می‎دهند، در نتیجه مردم امیدوار می‎شوند و از آن استقبال می‎کنند. و اگر "شبهت" به صورت مجهول بخوانیم معنایش این است که فتنه ها وقتی روی می‎آورند بر مردم مشتبه می‎شوند و مردم آنها را با حق اشتباه گرفته و آنها را حق دیده در آنها داخل می‎شوند.

"ادبار" یعنی پشت کردن، کنایه از به پایان رسیدن است. "نبهت" یعنی متنبه و آگاه ساخت. فتنه ها وقتی که به پایان می‎رسند تازه خود را به مردم می‎شناسانند و مردم می‎فهمند چه اشتباه بزرگی کرده اند و فریب ظاهر حق نمای فتنه را خورده اند.

مولا امیرالمؤمنین (ع) در این کلام دلنشین، هویت فتنه را بیان می‎کند. ماهیت فتنه این گونه است که در ابتدا امر را بر مردم مشتبه می‎سازد و خود را حق نشان می‎دهد، مردم را فریب می‎دهد، افراد خیلی ذوق زده می‎شوند، شعار می‎دهند و خیال می‎کنند گشایشی برایشان است، و تازه وقتی به پایان رسید واقعیتش را نشان می‎دهد