آیت‌الله منتظری

مردم هم دچار سرگردانی شدند به طوری که نور اسلام زیر ابرهای تاریک پنهان شد. مقصود از "غیاهب" ظلمت هایی است که در جامعه پیدا شده است و نور اسلام را که پیامبر(ص) آورد زیر ابرهای تاریکی قرار داد.

علاوه بر موارد فوق حضرت می‎فرماید: اوضاع به گونه ای پیچیده و دگرگون می‎شود که حکومت های ظالم برای توجیه کار خود خبرهای زیادی جعل کرده به پیامبراکرم (ص) نسبت می‎دهند و آنها را در جامعه منتشر می‎کنند تا جایی که مردم به خاطر این دروغها و جعل و تحریف ها فریب می‎خورند. این دروغها و اخبار جعلی که به وسیله بلندگوها و نشریات و رسانه های خود منتشر می‎کنند، باعث می‎شود مردم فریب بخورند و گمان کنند که این افراد ستمگر واقعا عادل هستند و حکومتشان حکومت حق و اسلامی است.

البته بعضی از شرح کنندگان نهج البلاغه گفته اند که مقصود از "تخدعکم الکواذب" این است که دین شما بر اساس دروغ شکل می‎گیرد؛ یعنی با دروغ دین را به خورد شما می‎دهند؛ اما این احتمال مناسب و درست نیست، و همان معنای اول صحیح است.

"و من أین تؤتون و أنی تؤفکون ؟ فلکل أجل کتاب، و لکل غیبة ایاب"

( و از کجا به سراغ شما می‎آیند و چگونه منحرف می‎شوید؟ پس برای هر مدتی نوشته ای، و برای هر غیبتی بازگشتی است.)

"تؤتون" فعل مجهول است. "أجل" به معنای مدت؛ و "ایاب" به معنای بازگشت است. "غیبة" یعنی آنچه فعلا مشهود نیست؛ و "تؤفکون" مضارع مجهول است.

حضرت می‎فرماید: "و من أین تؤتون ؟": و از چه جایی مورد نفوذ واقع می‎شوید؟ به تعبیر دیگر آیا فکر کرده اید آنان که می‎خواهند شما را فریب دهند از چه راهی در شما نفوذ می‎کنند؟ "و أنی تؤفکون ؟": و به کجاها و یا چگونه منصرف و گردانده می‎شوید؟ آیا اندیشیده اید که چگونه شما را از راه حق بازمی گردانند و در حقیقت