آیت‌الله منتظری

حضرت امیر(ع) می‎فرماید: علم خداوند در تمام چیزهای پوشیده عالم نفوذ دارد. برای این که همه نظام وجود نسبت به خداوند مانند صور ذهنیه شما نسبت به شما می‎باشد. به عنوان مثال شما در حالی که اینجا نشسته اید گنبد حضرت معصومه (س) را در ذهن خود می‎آورید. این گنبد حضرت معصومه که به ذهن شما آمد حدوثا و بقائا وابسته به تصور شماست. حدوث آن وابسته به نفس شما می‎باشد و بقای آن نیز به همین صورت وابسته به نفس شماست. این صورت ذهن از یک طرف علم شماست و از طرف دیگر مخلوق شما می‎باشد. نسبت عالم و مخلوقات به خداوند نیز به همین صورت است. همه عالم علم و معلوم خداست؛ همان گونه که صورتهایی که در ذهن شماست هم علمتان و هم مخلوق نفستان است، عالم نسبت به خدا نیز همین گونه است.

همچنین می‎فرماید: و خداوند نسبت به هستی و موجودات آن هم احاطه علمی دارد و هم احاطه وجودی و قیومی. ما انسانها هنگامی که نسبت به موجودات جهان علم و آگاهی پیدا می‎کنیم نسبت به خود آنها احاطه پیدا نمی کنیم، بلکه تنها به صورت آنها که به ذهن ما می‎آید احاطه علمی پیدا می‎کنیم، و بنابراین آنچه بالذات معلوم ماست همان صورتی است که به ذهن ما آمده است، و خود موجودات خارجی که ما به واسطه صورت ذهنی به آنها علم پیدا کرده ایم معلوم بالعرض ما می‎باشند.

به هر حال همه نظام عالم وجود نسبت به خداوند مانند صورت ذهنی شما نسبت به خودتان می‎باشد. فلاسفه از این مطلب این طور تعبیر می‎کنند که: "صفحات الاعیان عندالله کصفحات الاذهان عندنا"ر.ک : غررالفرائد فی فن الحکمة و شرحها (شرح المنظومة، قسمت منطق)، ص 121؛ (چاپ جدید سه جلدی، ج 1، ص 373). "صفحه های موجودات جهان خارج در نزد خدا مانند صفحه های اذهان ما در نزد ما می‎باشند." بنابراین خداوند نسبت به همه نظام