آیت‌الله منتظری

ستایش مخصوص خداوندی است که برای بندگان خود به سبب مخلوقاتش جلوه می‎کند. به تعبیر دیگر ما برای شناخت خدا و عظمت او می‎توانیم از راه مخلوقات خداوند وارد شویم. ما از طریق شناخت مخلوقات خدا و ریزه کاری ها و شگفتی های وجودیشان پی می‎بریم که خدایی با این عظمت وجود دارد.

قرآن کریم می‎فرماید: (أفی الله شک فاطر السموات والارض ) سوره ابراهیم (14)، آیه 10. "آیا در خداوند پدید آورنده آسمانها و زمین شک و تردیدی وجود دارد؟" عبارت: (فاطر السموات والارض ) در حقیقت دلیل این است که نباید در وجود خداوند شک و تردیدی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر گویا آیه شریفه به وسیله خلق خدا و ریزه کاری هایی که در عالم و نظام وجود هست ما را به خود خداوند هدایت و راهنمایی کرده است. آن وقت حق تعالی در دلهای ما جلوه می‎کند و ما او را به سبب مخلوقاتی که آنها را آفریده است می‎شناسیم.

در این فرمایش دو تا "خلقه" وجود دارد که ممکن است مقصود از خلق اول "ذوی العقول" باشند که آنها اعم از انسانها و موجودات دیگری هستند که دارای عقل می‎باشند؛ اما مقصود از خلق دوم "مطلق مخلوقات" باشند. یعنی مخلوقات خداوند - اعم از ذوی العقول و غیر ذوی العقول - سبب می‎شوند که انسانها - و سایر صاحبان عقل - خدا را بشناسند و خدا در دل آنها جلوه کند. در اینجا ما از معلول پی به علت می‎بریم.

و باز ستایش مخصوص خداوندی است که به وسیله حجت و دلیل خود برای دلهای مخلوقات ظهور و بروز پیدا می‎کند.

برهان دو نوع است:

1 - "برهان لمی" که در آن از علت پی به معلول می‎بریم.