آیت‌الله منتظری

انتقاد امام (ع) از عقب نشینی اصحاب خود

"و قد رأیت جولتکم، وانحیازکم عن صفوفکم"

( و همانا حرکت شما را به عقب، و کناره گیری شما را از صف هایتان مشاهده کردم.)

"جولتکم" یعنی: حرکت کردید از جایتان. حرکت یک وقت به جلو است؛ اما مقصود در اینجا حرکت به عقب می‎باشد. "وانحیازکم عن صفوفکم" یعنی: از صفوف خودتان کناره گیری کردید و به عقب رفتید.

حضرت در این فرمایش خود از اصحاب گله و شکایت می‎کنند که در جنگ صفین و یا به طور کلی در جنگ فرار کرده و عقب نشینی بی مورد کرده اند. البته حضرت به طور صریح به اصحاب خود نمی فرماید که چرا فرار و یا مثلا آبروریزی کردید؛ بلکه همین مطلب را به صورتی محترمانه بیان می‎فرماید. یکی از محسنات بدیعیه را - که مربوط به علم فصاحت و بلاغت می‎باشد - "حسن التوصل" ذکر می‎کنند. "حسن التوصل" به این معناست که انسان برای بیان مقصود و رسیدن به آن از عبارات خوب و زیبا و محترمانه استفاده کند. به همین جهت حضرت به جای این که بفرماید چرا فرار کردید و آبرویمان را بردید، به طور محترمانه فرار آنان را منعکس می‎کند.

حضرت می‎فرماید: من با چشم خود تحرک و کنار رفتن شما را از صفوفتان مشاهده کردم.

"تحوزکم الجفاة الطغام و أعراب أهل الشام"

( در حالی که خشونت طلبان بی شخصیت و عرب های بادیه نشین اهل شام شما را به عقب می‎راندند.)