آیت‌الله منتظری

درس خارج بودیم، قاعده امتحان این بود که ابتدا به کسی که می‎خواست امتحان خارج بدهد می‎گفتیم مقداری از کتاب کفایه و مکاسب را بخواند. پس از آن از او می‎خواستیم که درس نوشته شده ای را از آیت الله بروجردی بیاورد و توضیح دهد، و برای این که ممکن بود بعضی افراد نوشته های دوستان خود را بیاورند از آنها می‎خواستیم که درس یک روز مشخص آیت الله بروجردی را در همان سر جلسه امتحان بنویسند. با این که قرار می‎شد چند نفر یک درس مشخص شده را بنویسند، ولی هر کدام از افراد متفاوت می‎نوشتند به طوری که گاهی مشاهده می‎کردیم این نوشته ها با یکدیگر همخوانی و هماهنگی ندارد و هر کسی مطابق فهم و سلیقه خود آن را به یک صورت نوشته است. حتی گاهی یک مطلب را نقل به معنا هم نکرده بودند؛ بلکه اساسا آن را متفاوت فهمیده و متفاوت نوشته بودند.

در مورد روایات هم همین قاعده جاری است و اصحاب امیرالمؤمنین (ع) و دیگر ائمه (ع) ممکن است یک مطلب را متفاوت فهمیده و یا نقل به معنا کرده باشند، و لذا عبارات یک خطبه یا روایت به دو یا چند صورت نقل شده است.

در هر صورت مضمون آنچه را که در این خطبه می‎خوانیم در خطبه سی و سوم هم خواندیم و در جلد دوم نهج البلاغه هایی که از ما چاپ شده آمده است؛درسهایی از نهج البلاغه، ج 2، ص 513 تا 522. و در همان جا خطبه صد و چهار نیز به اجمال توضیح داده شده است.همان، ص 523 تا 527. شاید در زمانی که خطبه سی و سوم را شرح می‎دادیم امید نداشتیم که روزی حیات داشته باشیم و بتوانیم این خطبه را هم توضیح دهیم.

با این که خطبه به نظر تکراری می‎رسد ولی از آنجا که تکرار همیشه بد نیست و گاهی هم لازم است، آن را دوباره شرح می‎دهیم.