آیت‌الله منتظری

خلاف ما سبق: من زیادة و نقصان، فأوجبت الحال اثباتها ثانیة": "و آنچه از عبارات این خطبه انتخاب کردیم در یکی از خطبه های دیگر حضرت گذشت؛ ولی به لحاظ این که روایت فوق با خطبه پیشین از جهت عبارت و کم و زیاد بودن تفاوت دارد، لازم بود باز آن را تکرار نماییم."

علت تفاوت الفاظ در روایات مشابه

سؤالی که در اینجا وجود دارد این است که علت تفاوت الفاظ و عبارات در دو خطبه و یا در دو روایت از کجاست و ریشه در چه چیز دارد؟

در پاسخ این سؤال دو احتمال وجود دارد:

1 - احتمال اول این که واقعا امام (ع) یک مضمون را به دو مناسبت دو بار فرموده باشند. یعنی یک بار مطلبی را فرموده و بار دیگر به مناسبتی آن را با الفاظ دیگری تکرار نمایند. و تکرار نیز همه جا اشکال ندارد؛ خداوند در یک سوره بارها آیه: (فبأی آلاء ربکما تکذبان) در سوره الرحمن (55) این آیه 31 بار تکرار شده است. را تکرار فرموده است. ما نیز در روز حداقل ده مرتبه سوره حمد را می‎خوانیم.

2 - احتمال دوم که در مورد همه خطبه های نهج البلاغه و نیز سایر روایات امکان دارد این است که وقتی حضرت علی (ع) و یا دیگر معصومین فرمایشاتی را می‎فرمودند، کسانی که قلم به دست و تندنویس باشند وجود نداشته اند که کاملا و به طور دقیق آن فرمایشات را بنویسند. بنابراین بعضی از عبارات نقل به معنا شده است یا این که بعضی افراد الفاظ را اشتباهی شنیده اند و بعد نقل به معنا کرده اند.

زمانی که من با چهار یا پنج نفر دیگر از طرف مرحوم آیت الله بروجردی ممتحن