صفحه ۳۹۳

به نظر می‎رسد اگر کسی این خطبه را با قسمت اول از خطبه 128 که در آن آمده است: "و قد سار بالجیش الذی لا یکون له غبار و لا لجب" مجموعا در نظر بگیرد و آنها را با هم تطبیق کند تقریبا مطمئن می‎شود که مراد حضرت همین صاحب زنج بوده است.

با توجه به این که تعبیرات این خطبه با خطبه 128 هماهنگ است و خود ابن أبی الحدید در شرح خطبه 128 به صورت مفصل اخبار فتنه صاحب زنج را آورده است؛شرح نهج البلاغه ابن أبی الحدید، ج 8، ص 126 تا 214. و سید رضی نیز در خطبه 128 می‎گوید: "اشاره حضرت در اینجا به صاحب زنج است." دیگر نمی توان مقصود حضرت را در یک خطبه صاحب زنج دانست و در خطبه دیگر شخص دیگری را به عنوان منظور حضرت معرفی کرد.با بررسی این خطبه و خطبه 128 و خطبه ای که ابن میثم در شرح خود بر خطبه 102 از امام علی (ع) نقل کرده است (ج 3، ص 15) به نظر می‎رسد که در اینجا از طرف راویان خطبه خلطی صورت گرفته است. چرا که حضرت در این خطبه ها به وقایع و فتنه های متعددی اشاره داشته اند که از طرف راویان خطبه به صورت صحیح و با ترتیب ضبط نشده است و در نتیجه اوصاف چند فتنه با هم مخلوط شده است. ر.ک : بهج الصباغة، ج 5، ص 526 و 527، انتشارات امیرکبیر.

ویژگی های سرکوب کنندگان شورش

اشکال دیگری که کرده اند این است که حضرت در پایان این خطبه می‎فرماید: کسانی که با این شورشیان جنگ می‎کنند افراد خوبی هستند. در صورتی که اگر مقصود حضرت را در این خطبه شورشیان معروف به صاحب زنج بدانیم، مبارزه با آنان از ناحیه حکومت بود و موفق برادر معتمد خلیفه عباسی با آنان جنگ کرد، که نمی توان آنها را افراد خوبی دانست.

در پاسخ این اشکال باید گفت: منافاتی ندارد که حکومت با این شورشیان جنگ

ناوبری کتاب