آیت‌الله منتظری

آنان که درگذشته اند و پیشینیانتان که مرده اند آیا خبر دارید یکی از آنها دوباره به دنیا برگشته باشد؟! بسا همان موقع مرگ، چنین درخواستی کرده و جواب منفی شنیده اند؛ خداوند درباره کافران می‎فرماید: (حتی اذا جاء أحدهم الموت قال رب ارجعون ‏ لعلی أعمل صالحا فیما ترکت کلا انها کلمة هو قائلها و من ورأهم برزخ الی یوم یبعثون ) سوره مؤمنون (23)، آیات 99 و 100. "تا این که وقتی مرگ یکی از آنان فرا رسد می‎گوید: پروردگارا، مرا بازگردان؛ شاید در مورد آنچه ترک کرده ام کار نیکی انجام دهم؛ [ که در جواب او گفته می‎شود] هرگز بازگشتی نیست؛ این سخنی است [ بی حاصل ] که او گوینده آن است و پیش روی آنها برزخی است تا روزی که برانگیخته خواهند شد."

"و الی الخلف الباقین لا یبقون ؟!"

( و [ آیا نمی نگرید] به جانشینان به جای مانده از ایشان که بقایی ندارند؟!)

"خلف" یعنی جانشین، به فرزندان و نوه های انسان هم از باب این که جانشینش هستند و به جای پدر و مادر می‎نشینند "خلف" می‎گویند. "خلف" مقابل "سلف" است که به معنای گذشتگان و پیشینیان است، "سلف صالح" یعنی پیشینیان صالح و خوب. اگر پدری صالح بچه ای صالح از خود به یادگار گذاشته باشد می‎گویند: "خیر خلف لخیر سلف": جانشینی خوب برای پدری خوب.

"الی الخلف..." به "الی الماضین..." در جمله قبل عطف شده است و در حقیقت جمله چنین است: "أولم تروا الی الخلف الباقین لایبقون ؟!" انسان وقتی به بچه ها و نوه هایش نگاه می‎کند اینها هم همان مسیری راکه خودش طی کرده است پشت سر می‎گذارند، می‎بیند آنها هم نوجوانی و جوانی را پشت سر گذاشته اند و وارد سن میانسالی می‎شوند و قوایشان در حال ضعیف شدن است، بسا انسان هم داغ فرزند و