همان طور که بارها عرض کردیم مرحوم سید رضی معمولا خطبه های حضرت علی (ع) را تقطیع کرده است؛ از جمله در این خطبه هم همین کار را کرده است. با مراجعه به مصادر و منابع اصلی خطبه های حضرت - اگر در دسترس باشد - انسان میتواند بخش های دیگر خطبه را هم ببیند، و همچنین در برخی منابع شرایط و اوضاعی که منجر به ایراد خطبه شده نیز ذکر شده است که این هم خیلی میتواند در فهم مقصود امیرالمؤمنین (ع) کمک کند. شناختن فضای ایراد خطبه یا نگارش نامه همچون شناخت فضای نزول آیه است؛ همان طور که در مواردی شناخت فضای نزول آیات قرآن، ما را در فهم معانی آن کمک میکند و حتی گاه بدون آن در فهم درست آیه دچار مشکل میشویم، شناخت فضای ورود روایات یا ایراد خطبه و نگارش نامه در فهم مقصود و معنا مؤثر است.
ابواسحاق ابراهیم بن محمد ثقفی (م 283 ق) در کتاب "الغارات" این خطبه را با تفاوتهای اندکی نسبت به متن نهج البلاغه ذکر کرده است.الغارات، ج 2، ص 488؛ و نیز با تفاوتهایی در: الامامة والسیاسة، ابن قتیبه، ج 1، ص 174؛ و معجم کبیر، طبرانی، ج 3، ص 102، آمده است. فضای ایراد خطبه این گونه است که پس از جنگ نهروان سستی عجیبی در لشکر علی (ع) برای جنگیدن با معاویه به وجود آمد؛ بحث ها و کشمکش های زیاد، سپاهیان علی (ع) را ضعیف و از آن طرف معاویه را تقویت و پررو کرد؛ نظر علی (ع) بر این بود که لشکریانش بعد از به پایان رساندن غائله خوارج به کوفه برنگردند و از همانجا به سوی معاویه و جنگ با او بشتابند، ولی آنها به این کار راضی نبودند و بهانه میآوردند که مثلا برویم زن و بچه هایمان را ببینیم، استراحتی و تجدید نیرویی بکنیم و... .
در نهایت حضرت برای این که لشکر از هم پاشیده نشود آنها را گروه گروه کرد و قرار بر این شد یک گروه برود و زن و بچه اش را ببیند، وقتی آنها برگشتند گروه بعد
.jpg)
