آیت‌الله منتظری

"الجاهلیة" برای مبالغه به "الجهلاء" متصف شده است. "الجاهلیة الجهلاء" یعنی جاهلیتی که سرتاپا جهل است. "استخفاف" یعنی سبک مغز، بی مایه و بی هویت کردن. اساسا مستکبران همیشه در پی سوءاستفاده از مردمند، و برای رسیدن به این هدف ابتدا مردم را بی هویت و توخالی کرده و قدرت فکر و اندیشه را از آنها می‎ستانند، به گونه ای که مردم، خودشان هم می‎پذیرند خودیت و هویتی ندارند؛ و انسانهای بی هویت اند که مجری بی چون و چرای دستورات مستکبرانند. خداوند درباره شیوه سلطه جویی فرعون بر مردمش می‎فرماید: (فاستخف قومه فاطاعوه) سوره زخرف (43)، آیه 54. یعنی: "فرعون قومش را به سبک مغزی سوق داد و آنها را بی هویت کرد پس آنان هم او را اطاعت کردند." انسان باهویت که از فرعون اطاعت نمی کند. بعد از آن که از خود بیگانه و بی هویت شدند بی هیچ عکس العملی دستورات فرعون را می‎پذیرند و فرعون می‎تواند به آنها بباوراند که (أنا ربکم الاعلی ) ؛سوره نازعات (79)، آیه 24: "منم خدای بلند مرتبه و بزرگتر شما". و به آنان بگوید: (ألیس لی ملک مصر و هذه الانهار تجری من تحتی ) .سوره زخرف (43)، آیه 51: "آیا پادشاهی مصر از آن من نیست؛ در حالی که این نهرها از زیر مردم وقتی بی هویت شدند زیر بار هر کس می‎روند؛ وگرنه انسانهای باشخصیت که زیر بار باطل نمی روند.

امیرالمؤمنین (ع) می‎فرماید: جاهلیتی عمیق و فراگیر مردم را پیش از بعثت پیامبراکرم (ص) در کام خود کشیده و آنان را سبک مغز و بی هویت کرده بود. وقتی که علم از جامعه ای رخت بربست و جهل بر آن حاکم گشت، زبان دانشمندان بریده و جاهلان میداندار شدند،علی (ع) در جای دیگر درباره جامعه جاهلی می‎فرماید: "عالمها ملجم و جاهلها مکرم" (دانشمند آن از سخن گفتن منع شده و جاهل آن مورد احترام است.) نهج البلاغه، خطبه 2. چنین جامعه ای بستری خواهد شد برای پرورش انسانهای بی شخصیت و مطیع هر دستور و فرمان.