آیت‌الله منتظری

حق و باطل را درهم می‎آمیزد و درست و نادرست را با هم جمع کرده و همه چیز را قاطی می‎کند و فکر نکرده و نسنجیده سخن می‎گوید "حاطب لیل" می‎گویند، زیرا چنین کسی مثل آدمی است که شبانه هیزم جمع می‎کند و نمی بیند در ریسمانش چه چیزی قرار می‎دهد." طبق این نقل علی (ع) می‎فرماید: وقتی که پیامبراکرم (ص) مبعوث شد مردم مثل هیزم کنانی بودند که چیزهای ارزشمند و بی ارزش را با هم جمع می‎کردند.

3 - مجذوب هواهای نفسانی

"قد استهوتهم الاهوأ"

( به تحقیق هواهای نفسانی آنها را به خود جذب کرده بود. [ و یا آنها را در معرض سقوط قرار داده بود.])

در این جمله دو احتمال وجود دارد: احتمال اول این که "استهوی" از "هوی" به معنای هوای نفس باشد. بنابر این احتمال، مفاد کلام حضرت این است که خواسته های نفسانی برای آنها جاذبه پیدا کرده بود و به دنبال ارضای هواهای نفسانی خود بودند. "قد استهوتهم الاهوأ" یعنی: "قد جذبتهم الاهوأ". هر کس هواهای نفسانی اش را حق بپندارد، شیطان هم این پندار را تقویت می‎کند به گونه ای که به آنها کششی پیدا می‎کند و هواهای نفسانی محرک او در کارهایش خواهند بود؛ و مردم عصر جاهلی این چنین بودند.

احتمال دیگر این است که "استهوی" از "هوی" به معنای سقوط باشد، که بنابر این احتمال، معنای عبارت حضرت این می‎شود که هواهای نفسانی آنها را در معرض سقوط و لبه پرتگاه قرار داده بود. قرآن کریم هم درباره وضعیت مردم پیش از بعثت پیامبراکرم (ص) می‎فرماید: (و کنتم علی شفا حفرة من النار فانقذکم