آیت‌الله منتظری

خودشان راهی که می‎روند صددرصد درست است. ظاهر تعبیر علی (ع) این است که مردم پیش از بعثت پیغمبراکرم (ص) گمراه بودند ولی این چنین هم نبود که صددرصد مطمئن باشند راهی که می‎روند درست است، بلکه در درستی راهی که انتخاب کرده بودند متحیر و دودل بودند و شک و شبهه داشتند که این راهی که می‎روند درست است یا نه.

2 - گرفتار در فتنه

"و خابطون [ حاطبون ] فی فتنة"

( و در فتنه بیراهه رفته بودند.)

در نقل این عبارت نسخه ها مختلف اند، در بیشتر نسخه ها "خابطون" است و در برخی "حاطبون". "خبط" به معنای بیراهه رفتن است، "خابطون" یعنی در راه کج و بیراهه می‎رفتند. در فتنه ها و ابتلائات راه کج را برمی گزیدند و راه درست را انتخاب نمی کردند.

اگر "حاطبون" باشد از "حطب" به معنای هیزم است، "حاطب" یعنی کسی که هیزم جمع می‎کند. کسانی که هیزم جمع می‎کنند مخصوصا اگر عجله داشته باشند یا هوا تاریک باشد همه چیز را در بارشان جمع می‎کنند، و چه بسا چیزهایی که مضر است وسط بارشان جمع کنند؛ مثلا ممکن است چند تا مار هم بین هیزمها گرد آورده باشند. "حاطبون فی فتنة" یعنی: درحال فتنه و گرفتاری هیزم جمع می‎کنند و توجه ندارند که آنچه گرد می‎آورند مضر است یا نافع. و شاید هم کنایه از این باشد که مردم هیزم جمع کن و آتش افروز در فتنه بودند.

ابن أبی الحدید می‎نویسد: "و یقال لمن یجمع بین الصواب و الخطاء، أو یتکلم بالغث والسمین حاطب لیل، لانه لایبصر مایجمع فی حبله"شرح نهج البلاغه ابن أبی الحدید، ج 7، ص 66. یعنی: "و به کسی که در سخنانش