آیت‌الله منتظری

موضوع بحث درسهایی از نهج البلاغه خطبه اشباح بود. سخن در تعریف و اقسام و اوصاف ملائکه بود، این قسمتی هم که در این درس مطرح می‎شود دنباله همان بحث و در مورد اوصاف ملائکه است. به اینجا رسیده ایم که فرموده است:

کثرت عبادت ملائکه و آثار آن

"فحنوا بطول الطاعة اعتدال ظهورهم، و لم ینفد طول الرغبة الیه مادة تضرعهم"

(پس طول اطاعت و بندگی کمرهایشان را خم نموده، و بسیاری رغبت و میل ایشان نسبت به او تضرع و زاری آنها را نابود نکرده است.)

"حنوا" از ماده "انحناء" به معنای خمیدن است. "اعتدال" به معنای معتدل بودن است. "ظهور" جمع "ظهر" به معنای پشت و کمر است؛ "فحنوا بطول الطاعة اعتدال ظهورهم" پس کمرهای آنها از طول اطاعت و فرمانبرداری خدا خم شده است. خم شدن کمر از عوارض جسم مادی است و معلوم نیست ملائکه کمرشان خم شود، پس ظاهرا در این جمله تشبیه معقول به محسوس شده و مقصود از آن بیان کثرت اطاعت آنهاست.

"و لم ینفد طول الرغبة الیه مادة تضرعهم"؛ "لم ینفد" از "نفاد" به معنای فنا و نابودی است، "رغبة" به معنای میل و اشتیاق است. مقصود از "مادة تضرعهم" آن چیزی است که علت تضرع است، چرا در برابر خدا تضرع می‎کنند؟ برای این که خداوند را خوب می‎شناسند، عظمت خداوند را می‎شناسند و همین معرفت کاملشان ماده تضرع آنهاست. در این جمله فرموده است: این که ملائکه اشتیاقشان به خداوند طولانی بوده و دوام دارد، موجب نمی شود که از ماده تضرع آنان کاسته شود، آنها همیشه معرفتشان کامل است و همیشه در اطاعت و فرمانبرداری از خداوند هستند.