آیت‌الله منتظری

"و ذلل للهابطین بامره و الصاعدین باعمال خلقه حزونة معراجها"

(و برای فرود آیندگان با فرمان او و بالا روندگانی که رفتار بندگان او را ضبط کرده و بالا می‎برند، دشواری آن را آسان نموده است.)

"ذلل" از ماده "ذلول" به معنای رام است. "هابطین" اسم فاعل از "هبوط" به معنای فرود آمدن است، و مقصود از آن جبرئیل و سایر ملائکه می‎باشد. "امر" به معنای فرمان و دستور خداست که به وسیله جبرئیل نازل می‎شد. "صاعدین" اسم فاعل از "صعود" به معنای بالا رونده است که با توجه به "بأعمال خلقه" به معنای بالا برندگان است. "حزونة" به معنای سختی است. "معراج" اسم آلت به معنای نردبان و وسیله بالا رفتن است.

حضرت امیر(ع) در این جمله فرموده اند: خداوند رام و آسان فرموده است برای فرود آورندگان اوامر و دستورات او و بالا برندگان اعمال بندگان خود سختی های پیمودن نردبان را؛ مقصود این است که خداوند آشفتگی های بین زمین و آسمان را برداشته و فضا را به گونه ای منظم فرموده تا جبرئیل که مأمور نزول اوامر الهی است بتواند اوامر او را بر رسول خدا(ص) نازل کند، و ملائکه ای که موکل بالا بردن اعمال بندگان هستند بتوانند اعمال بندگان را بالا ببرند. پس خدا آسمانها را طوری آفریده که ملائکة الله بتوانند رفت و آمد کنند. در ضمن ظاهر فرمایش حضرت این است که "سماء" غیر از آن افلاک نه گانه ای است که در هیئت بطلمیوس می‎گفته اند.

"ناداها بعد اذ هی دخان، فالتحمت عری اشراجها"

(و چون آسمان دود و بخار بود فرمان داد تا قطعات آن که با هم فاصله داشتند به هم پیوسته و گرد آمدند.)

جمله "ناداها..." بیان برای "و نظم بلاتعلیق" است؛ یعنی اگر بگویند چطور خداوند این آسمان را "بلاتعلیق" نظم داده است ؟ جوابش این است که این