صفحه ۵۰۶

حذف می‎کرده و بر همین اساس هم نام کتاب خود را نهج البلاغة گذاشته است.

اندازه گیری و تدبیر در خلقت موجودات

"قدر ما خلق فاحکم تقدیره، و دبره فالطف تدبیره" (خداوند متعال آنچه را آفرید محکم و استوار اندازه گیری کرد و آن را به گونه ای دقیق تدبیر نمود.) "قدر ما خلق"؛ "تقدیر" به معنای اندازه گیری است؛ مثلا شما که می‎خواهید خانه ای بسازید، لباسی بدوزید، اختراعی بکنید و... قبل از شروع به کار ابتدا اندازه گیری می‎کنید، اول فکر می‎کنید این خانه دارای چند اطاق و هر یک از اطاقهای آن با چه اندازه و در کجای خانه قرار بگیرد و... به طور خلاصه می‎خواهد بفرماید کارهای خداوند از روی حساب است. پس آنچه را خلق کرده با تقدیر و اندازه گیری بوده و ماندن اشیاء در این دنیا حد معینی دارد. با این فرق که اندازه گیری خدا غیر از اندازه گیری من و شماست.

"فأحکم تقدیره"، این جمله و جمله بعدی نسخه عبده با نسخه های دیگران فرق دارد؛ عبده در این جمله به جای "فأحکم"، "فألطف" و در جمله بعدی به جای "فألطف"، "فأحکم" نقل کرده است. معنای عبارت بر فرض نقل عبده این است که خداوند این اندازه گیری را لطیف و دقیق قرار داده است، احتمال هم می‎رود معنایش این باشد که خداوند مطابق لطف خود و برحسب مصلحت اشیاء را خلق و بقای آن را مقدر فرموده است. اما برفرض نسخه های دیگران معنای جمله این است که خداوند اندازه گیری اشیاء را محکم و استوار فرموده است.

"و دبره فألطف تدبیره"؛ "تدبیر" از ماده "دبر" به معنای عقب چیز است؛ اگر بگویند فلانی انسان مدبری است، یعنی آدمی است که عاقبت کار را می‎سنجد و مآل اندیش است. حالا در اینجا هم که فرموده "و دبره" یعنی خداوند چیزی را

ناوبری کتاب