آیت‌الله منتظری

وحدت روش گذشتگان و آیندگان

"و کذلک الخلف یعقب السلف، لاتقلع المنیة اختراما، و لایرعوی الباقون اجتراما"

(و همین طور آیندگان به دنبال گذشتگان گام برمی دارند، نه مرگ از هلاک کردن مردم و نه بازماندگان از ارتکاب گناه دست برمی دارند.)

در این نسخه ما "یعقب السلف" است ولی در برخی نسخه ها "بعقب السلف" است، به هرحال معنا یکی می‎باشد؛ یعنی این جنگ و دعواهایی که گذشتگان بر سر مال و مقام دنیا داشتند منحصر به آنها نبود، بلکه این نسل بعدی هم از آنها متابعت کرده و اینها هم بر همان رویه هستند. "لاتقلع المنیة اختراما" مرگ از این که یکدفعه گلوها را می‎گیرد و انسانها را خفه می‎کند دست برنمی دارد، این دسته را که می‎کشد دسته بعدی را هم گلوگیر می‎کند و آنها را هم می‎کشد. "و لایرعوی الباقون اجتراما" و بازماندگان نیز از کج رویهایی که گذشتگان به آن مبتلا بودند دست بردار نیستند. "لایرعوی" به معنای "لایرجعون" است؛ یعنی از جنایتی که گذشتگان داشتند، این بعدی ها دست برنمی دارند. به هرحال نه بعدی ها از جنایاتی که قبلی ها داشتند دست برمی دارند، و نه مرگ دست از آدمکشی برمی دارد.

"یحتذون مثالا، و یمضون ارسالا، الی غایة الانتهاء، و صیور الفناء، حتی اذا تصرمت الامور، و تقضت الدهور، و ازف النشور، اخرجهم من ضرائح القبور"

(از رفتار گذشتگان پیروی می‎نمایند، و پی درپی می‎گذرند تا پایان زندگی و سرمنزل نیستی، تا هنگامی که رشته کارها از هم گسیخت، و روزگار سپری شد، و برانگیختن مردم نزدیک شد، خداوند آنها را از قبرها بیرون می‎آورد.)

"یحتذون" از ماده "حذو" به معنای همانند و دنباله رو است، یعنی "یتشاکلون"؛ اینها در اعمال و رفتار مانند همانها هستند؛ آنها سر باغ و خانه و مال و مقام دنیا دعوا و نزاع و کشت و کشتار داشتند، اینها هم همان طورند و در اعمال و رفتار