آیت‌الله منتظری

به اوست. پس او هم اول است و هم آخر. (انا لله و انا الیه راجعون)سوره بقره، آیه 156 از او هستیم و به او هم برمی گردیم.

حضرت در اول این خطبه فرموده اند: "الحمد لله الذی لم یسبق له حال حالا" همه حمد و ستایش مال خداوندی است که هیچ یک از حالات و صفاتش سبقت بر صفت دیگر او نگرفته است؛ این طور نیست که بگوییم خداوند مثلا حیات را اول داشته و قدرت را بعدا پیدا کرده است، بلکه حیات و قدرت و هر صفت دیگر او برگشت به وجود او می‎کند و همه این صفات برای خداوند همانند ذات او ازلی هستند.

پس حمد و سپاس مخصوص خدایی است که "لم یسبق له حال حالا" هیچ یک از صفاتش بر صفت دیگر او سبقت ندارد "فیکون اولا قبل ان یکون آخرا" تا بگوییم خدا اول است پیش از آن که آخر باشد، اولیت خدا به این اعتبار است که در رأس نظام است و آخریت او هم به همین اعتبار است؛ از باب این که این نظام وجود در تکامل است و در نهایت طالب اوست، پس او هم مبدءالمبادی است و هم غایت الغایات، او اول اولین و آخر آخرین است؛ یعنی هم همه نظام وجود از او به وجود آمده و هم به او برگشت دارند (انا لله و انا الیه راجعون) از او هستیم و به او هم برمی گردیم.

"و یکون ظاهرا قبل ان یکون باطنا" یعنی هیچ یک از صفاتش بر صفت دیگر او سبقت ندارد تا بگوییم خدا ظاهر است قبل از آن که باطن باشد.

معنای ظاهر

یکی از معانی ظهور نسبت به خداوند غلبه و احاطه است؛ وقتی بگوییم