آیت‌الله منتظری

ایراد فرموده اند که جنگ جمل تمام شده بود.

خطاب حضرت در این خطبه به کسانی است که بعد از جنگ جمل زنده ماندند و شاید هم کسانی که کشته شده بودند. بعضی از شارحان نهج البلاغه گفته اند:شرح ابن ابی الحدید، ج 1، ص 209؛ منهاج البراعة، ج 3، ص 116 شاید طلحه و زبیر و سایر کشته شدگان هم مورد خطاب حضرت بوده اند. این شیوه سخن گفتن نظیر دارد؛ پیامبراکرم (ص) بعد از جنگ بدر کشته شدگان از مشرکین مکه را یکی یکی اسم بردند و مورد خطاب قرار دادند و با آنها صحبت کردند، بعضی به پیغمبراکرم (ص) عرض کردند: یا رسول الله اینها کشته شده اند، چطور با اینها صحبت می‎کنید؟ حضرت فرمودند: شما الان شنواتر از آنها نیستید، ولی نمی توانند جواب بدهند.تاریخ طبری، ج 3، ص 1332، ذکر وقعة البدر الکبری (چاپ دیگر، ج 2، ص 156، سال دوم)

انسان وقتی در عالم بالا می‎رود احاطه اش زیادتر می‎شود. قرآن شریف راجع به انسانها در روز قیامت می‎فرماید: (فبصرک الیوم حدید)سوره ق، آیه 22 در آن روز چشم تو تیز است؛ آنهایی که در آن عالم هستند به این عالم ما احاطه دارند.

به هرحال حضرت در این خطبه کسانی را که در جنگ جمل بوده اند - چه آنهایی که کشته شدند و چه افرادی که زنده مانده اند - مورد خطاب قرار می‎دهد؛ زیرا آن حضرت می‎خواسته اند موقعیت خودشان را تثبیت کنند و با افرادی هم که زنده هستند اتمام حجت کرده باشند. می‎فرمایند:

"بنا اهتدیتم فی الظلماء"

(شما به راهنمایی ما هدایت شدید و از تاریکی در آمدید.)

این کلام حضرت تشبیه است. وقتی که پیامبراکرم (ص) به رسالت مبعوث شدند محیط عربستان محیط جهل و توحش و خونریزی بود و اینها همه تاریکی