آیت‌الله منتظری

المال" بیان برای جمله "و کآبة المنقلب" باشد، و یک احتمال هم این است که جمله مستقل و جداگانه ای باشد.

خداوند همراه انسان و نگاهبان بازماندگان

"اللهم انت الصاحب فی السفر، و انت الخلیفة فی الاهل، و لایجمعهما غیرک"

(خدایا تو در سفر همراه و رفیق من، و در بین اهل و اولادم جانشین من هستی، و غیر از تو کسی قدرت هر دو را ندارد.)

"صاحب" به معنای مصاحب، همراه و رفیق است. "خلیفه" از "خلف" و به معنای جانشین است. "اهل" منسوبین نزدیک هستند؛ یعنی خدایا تو در سفر همراه و همسفر من هستی. "و أنت الخلیفة فی الاهل" و در عین حالی که در سفر همراه من و همسفر من هستی در بین زن و فرزندانم نیز جانشین من هستی.

تا اینجای خطبه را گفته اند از رسول خدا(ص) است بحارالانوار، ج 32، ص 391؛ و ج 73، ص 293، چاپ بیروت و از اینجا به بعد را حضرت امیر(ع) اضافه فرموده اند: "و لایجمعهما غیرک" یعنی این دو صفت که هم در سفر همراه من و هم در اهل و عیالم جانشین من باشی در غیر از تو جمع نمی شود؛ و در مقام بیان علت آن فرموده اند:

"لان المستخلف لایکون مستصحبا، و المستصحب لایکون مستخلفا"

(زیرا که جانشین نمی تواند همراه باشد، و همراه هم نمی تواند جانشین شود.)

این دو جمله بیان علت جمله قبل است که فرمود "و لایجمعهما غیرک"؛ یعنی غیر از تو اگر خلیفه (مستخلف) من باشد دیگر نمی تواند همراه و همسفر (مستصحب) من باشد، و اگر همسفر (مستصحب) من باشد دیگر نمی تواند جانشین (مستخلف) من در اهل و عیالم باشد؛ اما تو چون مجرد و محیط بر