آیت‌الله منتظری

سنگلاخها زندگی می‎کردند و تعداد اندکی از آنها در مکه زندگی می‎کردند.

"منیخون بین حجارة خشن، و حیات صم"

(در حالتی که منزل کرده بودید بین سنگهای سخت و مارهای کر.)

"أناخ البعیر" یعنی شتر را خواباند، و شتر را در جایی می‎خوابانند که می‎خواهند منزل کنند، بنابراین "منیخون" در حقیقت به معنای "مقیمون" می‎باشد. "خشن" جمع "خشناء" است، یعنی زبر و سخت. "صم" جمع "أصم" است، یعنی کر.

حضرت می‎خواهد بفرماید: شما زندگی می‎کردید بین سنگهای سخت و بی آب و علف و مارهای کر، یعنی مارهای پر زهری که هیچ نیرویی نمی تواند آنها را از انسان دفع کند، نه سحر و جادو در آنها اثر می‎کند نه حرف منطقی و نه داد و فریاد، و شاید هم مارهایی باشند که واقعا کرند و گوشی ندارند، خلاصه وقتی بگزند حساب انسان پاک است. این معنای ظاهری عبارت است.

در اینجا ابن ابی الحدید معتزلی می‎گوید: ممکن است معنای مجازی مراد باشد، و بعد می‎گوید: بهتر همین است که بگوییم معنای مجازی مراد است. به این صورت که مراد از سنگهای سخت، دلهای سخت تر از سنگ باشد؛شرح ابن ابی الحدید، ج 2، ص 19 یعنی مواجه می‎شدید همیشه با دشمنانی که دلشان از سنگ سخت تر بود و مثل مار گزنده بودند و همچون مار کر، به قدری در دشمنی پایدار بودند که هیچ دفاعی در مقابلشان مؤثر نبود.

با این که ابن ابی الحدید این معنای مجازی را بهتر می‎داند اما ظاهرا وجهی ندارد، و مراد همان معنای حقیقی باشد که منطقه زندگی شما منطقه ای سنگلاخ و بی آب و علف بود و بین مارهای زهردار و گزنده زندگی می‎کردید.

"تشربون الکدر"

(می آشامیدید آب مکدر آلوده را.)