آیت‌الله منتظری

که در اجتهاد اگر انسان نتوانست از کتاب خدا و سنت پیغمبراکرم (ص) حکمی را به دست آورد، آیا می‎تواند از روی قیاس قیاس آن است که با مقایسه کردن مسائل و موضوعات شبیه به هم، حکم واقعه ای را از اشباه و نظایرش به دست بیاوریم. و استحسان استحسان آن است که با در نظر گرفتن شرایط و محیط و مصالح و ملاکات، آنچه را به نظرش خوب آمد به عنوان حکم واقعه بیان کند. به دست آورد؟

صدور حکم به این صورت را اغلب علمای اهل سنت جایز می‎دانند، و ابوحنیفه بیش از دیگران بر طبق قیاس و استحسان فتوی داده است، و در بین فقهای اهل سنت کسی که قیاس و استحسان را یا نداشته یا کمتر داشته احمد حنبل است. شافعی و مالک در حد متوسط میان این دو روش هستند. البته ظاهریین از اهل سنت مانند داود اصفهانی و ابن حزم اندلسی قیاس را قبول ندارند.

مدرک علمای اهل سنت در این نوع اجتهاد روایتی است که نقل می‎کنند: وقتی پیامبر می‎خواست معاذ بن جبل را برای قضاوت به یمن بفرستد، از او سؤال کرد وقتی آنجا رفتی به چه چیز قضاوت می‎کنی ؟ گفت به کتاب خدا، پیامبر فرمود: اگر از کتاب خدا چیزی به دست نیاوردی چه می‎کنی ؟ گفت: به سنت پیغمبر عمل می‎کنم، پیامبر فرمود: اگر از سنت پیامبر هم راجع به این مسأله حکمی به دست نیاوردی چه می‎کنی ؟ جواب داد: "أجتهد رأیی" کوشش می‎کنم و رأی خودم را به دست می‎آورم.سنن ابی داود، ج 2، ص 272، کتاب الاقضیة، باب اجتهاد الرأی فی القضاء

اجتهادی که در اخبار ما رد و نفی شده همین اجتهاد است که اساسش قیاس و استحسان باشد. علمای شیعه می‎گویند: کتاب خدا و سنت پیغمبراکرم (ص) باید مرجع اجتهاد باشد، و عترت بهترین و مطمئن ترین راه برای رسیدن به سنت پیغمبراکرم است.

امام صادق (ع) می‎فرماید: "حدیثی حدیث أبی، و حدیث أبی حدیث