آیت‌الله منتظری

از کتاب خدا و سنت پیغمبراکرم (ص) و از قول و فعل و تقریر معصومین (ع) استفاده می‎کنیم. و استفاده از کتاب خدا و سنت پیغمبراکرم و معصومین کار آسانی نیست، مخصوصا در زمان ما که فاصله زیادی با آنها داریم، مجتهد برای یک مسأله باید تمامی آیات و روایاتی را که مربوط به آن است بررسی کند، روایات صحیح را از سقیم تشخیص دهد، که این خود نیاز به علم رجال دارد و باید علم رجال بداند، باید تاریخ صحیح را از سقیم تشخیص دهد، باید سیر این مسأله را بررسی کند، تطوراتی که در فقه اهل سنت و فقه شیعه برای مسأله پیدا شده، محیطی را که ائمه (ع) در آن محیط این روایات را فرموده اند بررسی کند، چه بسا یک مسأله دو ماه یا سه ماه وقت یک مجتهد را می‎گیرد، این طور نیست که یک فقیه بنشیند فوری یک فتوی بدهد، یک فقیه پس از این همه تلاش بسا باز نمی تواند بگوید صد در صد آنچه من فهمیدم حکم خداست، برای این که ممکن است اشتباه کرده باشد، اما اشتباه او در صورتی که دقت لازم را کرده باشد گناهی ندارد. در حدیث آمده است: "للمصیب أجران و للمخطئ أجر واحد"سنن الترمذی، ج 3، ص 615؛ ابواب الاحکام، باب 2، حدیث 1326، عن رسول الله (ص): "اذا حکم الحاکم فاجتهد فاصاب فله اجران، و اذا حکم فاخطاء فله اجر واحد". آن کس که به حق رسیده دو مزد دارد - هم زحمت کشیده و هم حق را گفته - و آن که خطا می‎کند یک مزد دارد.

مثل شخص فقیه مثل دکتر حاذق است که یک بیمار به او مراجعه می‎کند و او با دقت او را معاینه می‎کند، در اینجا اگر طبیب اشتباه کرد، جامعه نه دکتر را محکوم می‎کند و نه مریضی را که به دکتر حاذق مراجعه کرده؛ زیرا دکتر دقت خودش را کرده است و مریض هم به دکتری مراجعه کرده است که احتمال خطا در آن بسیار کم است، نه فقیه علم غیب دارد و نه دکتر حاذق.

استنباط احکام از کتاب و سنت خیلی مشکل است. این که اخیرا در فکر بعضی