آیت‌الله منتظری

به هرحال فشار بر دندانها هم سبب استحکام و ستبر شدن رگها و اعصاب سر می‎گردد و قدرت طبیعی در مغز پیدا می‎شود و هم یک حالت روحی دارد، چون این فشار علامت غضب است، شاید در دشمن اثر کند و او را به وحشت اندازد.

"أعر الله جمجمتک"

(جمجمه ات را به خدا عاریه بده.)

"جمجمه" استخوان سر را می‎گویند که مغز سر در آن قرار گرفته است. حضرت مثل این که می‎فرماید: در وقت جنگ مغزت را به خدا عاریه بده خدا آن را به تو برمی گرداند. مغز شریف ترین عضو بدن انسان است که اگر از بین برود خود انسان هم از بین می‎رود. در واقع این جمله کنایه است و حضرت خواسته بفرماید: خودت را به خدا عاریه بده.

بعضی از شارحان نهج البلاغه گفته اند: حضرت در ضمن به محمد حنفیه خواسته بفهماند که مطمئن باش که تو در این جنگ کشته نمی شوی، مغزت را که به خدا عاریه بدهی به تو برمی گرداند چون عاریه را معمولا برمی گردانند، و اگر بنا بود محمد حنفیه در این جنگ شهید بشود می‎فرمود: مغزت را به خدا بفروش،شرح ابن ابی الحدید، ج 1، ص 242؛ و منهاج البراعة، ج 3، ص 166 زیرا در قرآن خداوند راجع به شهدا می‎فرماید: (ان الله اشتری من المؤمنین أنفسهم و أموالهم بأن لهم الجنة) سوره توبه، آیه 111 خداوند از مؤمنین خودشان و مالشان را خریده است که در مقابل بهشت به آنها بدهد.

ولی می‎توان گفت بر فرض که انسان شهید شود باز تعبیر به عاریه صحیح است، برای این که انسان وقتی این بدن طبیعی را به خدا بدهد و بمیرد فانی نمی شود. قرآن می‎فرماید: (و لاتقولوا لمن یقتل فی سبیل الله أموات بل احیاء)سوره بقره، آیه 154 به