آیت‌الله منتظری

علی ذلک دائما" یکنواخت است؛ به این معنا که خواه سرد باشد یا گرم، مردمی که مستطیع هستند موظف اند به آنجا بروند، چنین نیست که بگویند مناسک حج را برای وقتی که هوا خنک شد برگزار می‎کنیم؛ هیچ کس چنین حقی را ندارد.

"مع الخضوع و الاستکانة و التذلل" با یک حالت خضوع و آرامش و تذلل؛ یعنی خودشان را در مقابل حق تعالی کوچک می‎گیرند. انسان بر حق تعالی وارد می‎شود و به او توجه پیدا می‎کند، دلش متوجه خدا می‎شود، گذشته ها را جبران نموده و توبه می‎کند و برای اصلاح آینده خودش تصمیم می‎گیرد، همه اینها جنبه های شخصی حج است.

جنبه های اجتماعی حج از زبان حضرت رضا(ع)

علاوه بر این حج جنبه عمومی هم دارد، می‎فرماید: "مع ما فی ذلک لجمیع الخلق من المنافع" این حج شما برای همه مردم هم منفعت دارد. "لجمیع من فی شرق الارض و غربها" این حجی که افراد به جای می‎آورند، برای همه مردمی که در شرق و غرب زمین هستند منفعت دارد. "و من فی البر و البحر ممن یحج و ممن لم یحج" و این منفعت برای همه هست، چه کسانی که حج به جای آورده اند و چه کسانی که حج به جای نیاورده اند.

از جمله منافع حج این است که وقتی مسلمانها از کشورهای مختلف در آنجا تجمع کردند و با هم خوب برخورد داشتند، از اطلاعات یکدیگر و از علم و امور تجاری و سرمایه و محصولات کشورهای مختلف مطلع می‎شوند و وقتی که برمی گردند اطلاعات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی را که پیدا کرده اند در اختیار برادرانشان که موفق به حج نشده اند می‎گذارند؛ که قهرا می‎بینیم در هنگام حج یک اطلاعات عمیق همگانی برای همه مسلمانها در سطح جهان به وجود می‎آید.

پس در عین حال که حج استفاده شخصی دارد، این استفاده را هم دارد که