آیت‌الله منتظری

ظهورهم ذریتهم و اشهدهم علی انفسهم الست بربکم قالوا بلی)سوره اعراف، آیه 172 را بر همین معنا حمل کرده اند.

اشکال سید مرتضی

ولی بعضی از بزرگان که در رأسشان سید مرتضی علم الهدی (ره) است در کتاب "غرر و درر"غرر و درر، ص 13 وجود چنین عالمی را به این نحو که انسانها به صورت مورچگان به نحو تفصیل موجود شده باشند و چنین استشهادی از طرف خدای تبارک و تعالی شده باشد منکر شده و می‎فرماید: این آیه شریفه مربوط به خلقت انسانها در همین عالم است به همین نحو که الان وجود دارد، و این اقرار گرفتن خداوند متعال که در جمله (الست بربکم) آمده و اعتراف مردم به (بلی) در لفظ نیست.

خداوند کلامش همان فعلش است، همین که خدا خلقت ما را جوری قرار داد که در فطرتمان احتیاج به یک مبدئی را احساس می‎کنیم، همین معنا اشهاد خداوند است؛ و اقرار ما همان فطرت ماست و فطرت ما در حقیقت زبان حال ماست و چون ما اقرار به احتیاج خودمان داریم لازمه اقرار به احتیاج، اقرار به محتاج الیه است؛ چون احتیاج ارتباط بین محتاج و محتاج الیه است، در حقیقت اقرار به لازم اقرار به ملزوم است.

اشکالی که ایشان دارند این است: این که شما می‎گویید در عالم ذر افراد به صورت مورچگان بودند از دو صورت خارج نیست: یا در آن حال عالم و عاقل بودند یا نبودند، اگر در عالم ذر که به صورت مورچگان آنها را در آوردند فهم و شعور و ادراک داشتند پس انسان بودند، اینجا می‎گوییم آن اقرار و اعتراف وقتی به درد می‎خورد که آن را فراموش نکنند و ما آن را فراموش کردیم، در این صورت این