آیت‌الله منتظری

ظاهری و باطنی و عقل کامل است. و در عقل ممکن است به قدری ارتقاء پیدا کند که مانند نبی اکرم (ص) عقل کل شود و به جایی رسد که ملائکة الله هم در مقام ادراک ذات و صفات حق نتوانند به آن مقام برسند؛ این عظمت قدرت حق تعالی را می‎رساند.

به اصطلاح فلاسفه خداوند متعال در قوس نزول، خلقت را از عقل شروع می‎کند: "اول ما خلق الله العقل"بحارالانوار، ج 1، ص 97، حدیث 8؛ ج 54، ص 309 و 363؛ و در بعض روایات دارد "اول ما خلق الله نوری" (ج 1، ص 97، حدیث 7)؛ و همچنین در بعض روایات "النور" یا "نور النبی" یا "نوره مع انوار الائمة" و... دارد که مرحوم مجلسی در ج 54 بحار چاپ بیروت در ص 309 میان این روایات جمع کرده است. اولین مخلوق خدا عقل است، که به آن عالم "جبروت" می‎گویند، و پس از عالم عقل عالم مثال قرار دارد که عالم "ملکوت" نام دارد و متوسط بین عالم عقل و عالم ماده است، و بعد از عالم ملکوت عالم "ناسوت" که عالم ماده است قرار دارد. در قوس نزول به اصطلاح فیض حق تعالی از عقل به ناسوت می‎رسد.

یک قوس صعودی هم هست که در مقام تکامل، خاک که پست ترین موجود عالم ماده است تکامل پیدا می‎کند تا به مرحله مثال می‎رسد. همان قوای ظاهری و باطنی که ما داریم نمونه عالم مثال است، و سپس ارتقاء پیدا می‎کند به عقل با همه مراتبی که دارد. بنابراین فیض خدا هیچ گاه منقطع نمی شود؛ چنانچه قوس نزولی هست و به ناسوت می‎رسد، ناسوت هم قابل ارتقاء و تکامل است تا به عقل برسد. این حرکت تکاملی هم دائما وجود دارد. این عالم ماده در اثر حرکت جوهری ذاتی که دارد این ارتقاء و تکامل را پیدا می‎کند که ماده تبدیل به عقل می‎شود.

پس یک منظور این است که خدا خواسته قدرت خود را به ما تفهیم کند.

2- نکته دیگر این که خدا می‎خواسته تذکر دهد که ای انسان تو با این که خاک بودی به قدری تو را ارتقاء دادیم که ملائکة الله مأمور سجده تو شدند و تو بر