آیت‌الله منتظری

حضرت آغاز خلقت عالم ماده را که خواستند ذکر کنند فرمودند: خداوند متعال فضا را خلق کرد. "ثم انشاء سبحانه فتق الاجواء" سپس خداوند جوهای باز را ایجاد نمود.

حضرت جو و اطراف فضا را از مخلوقات خدا می‎بیند، و این مطلب مؤید حرفی است که فلاسفه اشراقی دارند به این شکل که فضای خالی را که هوا نداشته باشد یک موجود می‎گیرند، منتها از آن به بعد مجرد تعبیر می‎کنند، و یک بعد مادی هم داریم که همان موجودات مادی است.

نظر فلاسفه مشاء و اشراق در مورد فضا و مکان

فلاسفه مشاء فضا را یک امر موهوم می‎گرفتند و می‎گفتند فضا واقعیت ندارد، و لذا وقتی که مکان اشیاء را می‎خواستند تعریف کنند، می‎گفتند مکان هر شئ عبارت است از نسبت ظرف به مظروف یا سطح مقعر حاوی نسبت به سطح محدب محوی. مثلا اگر می‎پرسیدند آب در کوزه مکانش کجاست ؟ پاسخ می‎دادند سطح مقعر کوزه که سطح داخلش باشد مکان آب است.

اما فلاسفه اشراقی می‎گفتند مکان شئ عبارت است از این فضا و بعد مجردی که اجسام آن را پر می‎کنند و به اصطلاح این خلاای که جسم آن را پر می‎کند و بر ابعاد یعنی طول و عرض و عمق جسم منطبق می‎شود. از این رو فلاسفه اشراقی فضا را امری مخلوق و موجودی واقعیت دار می‎دانند.شرح حکمة الاشراق شیرازی، ص 213

ما اگر این اطاق را از همه چیز خالی کنیم حتی هوایش، بالاخره فاصله بین این دیوارها خودش واقعیتی است، این را بعد مجرد می‎گفتند. این که حضرت علی (ع) می‎فرماید: "خداوند جو و فضا را خلق کرد" دلیل بر این است که یک امر واقعیت دار است، و همان حرف فلاسفه اشراقی ثابت می‎شود که فضا امر موهومی نیست.