آیت‌الله منتظری

در آنها بکنیم، چون خداوند بر همه چیز قادر است ممکن است آب را خلق کند و به همین ترتیب از آب زمین و آسمانها خلق شود. بنابراین متکلمین ظاهر این الفاظ را اخذ کردند.

شاید فلاسفه نمی توانسته اند این مطلب را هضم کنند، لذا مجبور شدند آن را توجیه کنند؛ و من اگر بخواهم تفصیل توجیه فلاسفه را برای شما بگویم طولانی می‎شود و شاید مفید هم نباشد. اما اجمالش این است که می‎گفتند ما دو عالم داریم: یکی عالم خلق، که عبارت از عالم ماده است؛ و دیگر عالم امر، که عبارت از عالم مجردات است.

آیه شریفه هم می‎گوید: (الاله الخلق و الامر)سوره اعراف، آیه 54 از برای خداست خلق و امر، می‎گفتند: در این آیه مراد از "خلق" یعنی عالم طبیعت، و مراد از "امر" یعنی عالم مجردات، و به این علت عالم امر می‎گویند که به صرف امر حق تعالی موجود می‎شود و حالت منتظره ای ندارد، برخلاف عالم ماده که احتیاج به گذشت زمان دارد؛ زیرا عالم طبیعت مسبوق به ماده و مدت است. هر یک از موجودات عالم ماده که بخواهد موجود شود بایستی که شرایط مادی و شرایط زمانی آن محقق شود.

بنابر توجیه اینان در آنجا که حضرت می‎فرماید: "خداوند یک فضای وسیعی را خلق کرد" مراد از فضای وسیع عالم عقول و مجردات است، از آن جهت که عالم عقول و مجردات از جهت وجودی خیلی وسعت دارد. و این که بعد می‎گوید: "در این فضای وسیع باد خلق شد" مراد از باد همان امر حق است، از باب این که همین طور که باد سریع است و نفوذ دارد امر حق هم نفوذ دارد. و مراد از آب فیض حق تعالی است؛ فیض حق که شامل تمام عوالم وجود چه عالم عقول و