آیت‌الله منتظری

اضطرب فیها" اشاره است به مقدمات عملی یا شوقی و حرکت کار.

انسانها قبل از تصمیم نهایی بر انجام کاری دو نوع مقدمات ذکر شده را طی می‎کنند، یعنی بعد از تصور و تصدیق به فایده شوق پیدا می‎شود و سپس فکر و اضطراب و در نهایت تصمیم و اراده، ولی در خداوند هیچ یک از این مقدمات وجود ندارد؛ زیرا این مقدمات همگی در حوادث است و ذات خداوند محل حوادث نیست.

ابن ابی الحدید می‎گوید: "همامة نفس" اشاره به عقیده ثنویه و مجوس است، و حضرت به علم ادیان کاملا وارد بوده اند، می‎گوید: مجوس قائل بودند که یزدان و اهرمن مقابل هم بودند، بعد یزدان تصمیم می‎گیرد که با اهرمن بجنگد، به همین علت تصمیم یزدان به اسم "همامة نفس" از او جدا می‎شود، بعد اهرمن تصمیم می‎گیرد که با یزدان بجنگد، "همامة نفس" او هم که همان تصمیمش بوده از او جدا می‎شود، این دو "همامة نفس" به طرف هم می‎روند، در هم می‎آمیزند و ترکیب می‎شوند که یکی از این دو "همامة نفس" خیر و دیگری شر است؛ و بعد از ترکیب، آن دو موجودات عالم را خلق کردند، و علت این که موجودات عالم خیر و شر با هم مخلوط هستند همین است؛ ابن ابی الحدید می‎گوید: مسأله ای را که ثنویت به آن عقیده داشتند حضرت رد می‎کند.شرح ابن ابی الحدید، ج 1، ص 80 و 82 و 83 من حالا به صحت و سقم کلام ابن ابی الحدید کاری ندارم.

حضرت با چهار جمله فرمود فاعلیت خدا مثل فاعلیت ما نیست؛ که عبارتند از: فکر در خدا نیست، از تجربه دیگران استفاده نمی کند، فاعلیتش فاعلیت حرکت نیست، و فاعلیت خدا با تصمیم نیست که با اضطراب تصمیم بگیرد.