آیت‌الله منتظری

دیگری برای خدا درست کرده، معلوم می‎شود خدا در فاعلیت احتیاج به غیر دارد؛ بنابراین خدا فاعلیتش به وسیله آلات نیست، این بنا است که به وسیله بیل و کلنگ کار می‎کند و فاعلیتش به حرکت است، آلت کار هم دارد، یعنی وسیله و ابزار کار دارد، اما خدا فاعلیتش فاعلیت الهی است که به صرف اراده از عدم به وجود می‎آورد، و مثال نازل آن ایجاد تصورات توسط روح و نیز صحنه هایی که در خواب به وجود می‎آید می‎باشد، و هر اندازه تجرد نفس بیشتر شود خلاقیت او نیز قویتر می‎شود، لذا در عالم برزخ روح انسان در خلاقیت قویتر از عالم دنیاست و در آخرت نیز قویتر از عالم برزخ می‎باشد.

فاعلیت الهی اولیاء خدا در دنیا

البته اولیاء خدا در همین دنیا هم این طوری هستند، حضرت رضا(ع) اراده می‎کند آن دو شیر روی پرده شیر واقعی می‎شوند، حتی انسان را هم می‎درند،عیون اخبار الرضا، ج 2، ص 171؛ و بحارالانوار، ج 49، ص 184 برای این که در همین عالم هم تجرد نفسش قوی است و با این که توجه به بدن دارد تجردش قوی است و به صرف اراده شیر را موجود می‎کند و شیر روی پرده شیر واقعی می‎شود. پس فاعلیت خدا فاعلیت الهی است نه فاعلیت طبیعی.

در اینجا حضرت به دو قسم فاعل اشاره کرده اند:

فاعل طبیعی: و آن فاعل حرکت است و با آلت هم هست یعنی ابزار کار دارد. اما فاعل الهی: فاعل حرکت نیست و ابزار کار هم ندارد، بلکه از کتم عدم به صرف توجه و اراده به عرصه وجود می‎آورد.