آیت‌الله منتظری

مختلفی وارد شده اند که به صورت اجمال یادآور می‎شویم.

چرا متکلمین را متکلمین می‎گویند؟

متکلمین یک دسته از علمای اسلامی هستند که در اصول دین بحث می‎کردند، و علت این که به آنها متکلمین می‎گویند این است که اولین مسأله از مسائل اسلامی که میان آنها مورد بحث قرار گرفت و در آن سر و صدا پیدا شد کلام خدا بود، بحث می‎کردند آیا کلام خدا حادث است یا قدیم، البته این مسأله اکنون برای ما مسأله بسیار واضح و روشنی است، ولی بدانید که تاریخ اسلام حکایت می‎کند از این که حدود دویست سال علمای اسلامی مخصوصا اهل سنت در این معنی نزاع داشتند. اشاعره می‎گفتند کلام خدا قدیم است و معتزله می‎گفتند کلام خدا حادث است. جنگها و کشتارها راجع به این مسأله شد و علمایی به زندانها افتادند. سیاستهای اموی و عباسی هم به این مسأله دامن می‎زدند، و الان می‎فهمیم بیشتر به همین علت بوده که سر علما را به مسائلی که دور از سیاست باشد بند کنند تا این که رفتار خلفا که بر خلاف مبانی اسلام بود مورد توجه آنها قرار نگیرد. نقل می‎کنند وقتی که مسلمانها بر قسطنطنیه مستولی شدند ارتش اسلام وارد کلیسایی شدند، مشاهده کردند در آنجا علمای مسیحی به جای آن که از کشور خود دفاع کنند بحث می‎کردند که آیا جنبه لاهوت حضرت عیسی به دار زده شد یا ناسوتش !

به هرحال چون اولین مسأله ای که مورد بحث واقع شد کلام خدا بود به بحث کنندگان در اصول دین گفتند: متکلمین، و قرآن هم می‎گوید: (کلم الله موسی تکلیما)سوره نساء، آیه 164 خدا با موسی سخن گفت، یک عده می‎گفتند کلام خدا قدیم است چون خدا نمی شود محل حوادث باشد؛ عده دیگر می‎گفتند آخر چطور می‎شود کلام خدا قدیم باشد، خدا که با موسی حرف می‎زند کلامش امر حادثی بود.